Я не хацеў глядзець, я не хацеў бачыць... усё гэта. Але ж Джанатан!.. Мне трэба было ведаць, дзе ён, i я ўбачыў яго якраз каля Мацiясавага дома - ён сядзеў на Грыме, збялелы i спакойны.

- Джанатан, - закрычаў я. - Джанатан, ты чуеш мяне?

Але ён не чуў, i я заўважыў, як ён прышпорыў каня i паляцеў унiз па схiле, як страла, iмчаў хутчэй, чым хто калi-небудзь мог iмчацца. Ён iмчаўся да Тэнджыла... I вось ён ужо ў яго ззаду.

Вось баявы рог загучаў зноў, але цяпер ужо трубiў Джанатан. Ён выхапiў рог з рук Тэнджыла i трубiў што было сiлы, каб Катла магла зразумець, што ў яе цяпер новы гаспадар.

Потым усё раптам супакоiлася, здаецца, нават прайшла навальнiца. Усе замерлi ў чаканнi. Тэнджыл сядзеў на сваiм канi напалоханы i чакаў таксама. Чакала i Катла.

Джанатан падзьмуў у рог яшчэ раз.

Раптам Катла зараўла i, злосная, павярнулася да чалавека, якому калiсьцi яна так слепа падпарадкоўвалася.

I я прыгадаў, як Джанатан сказаў аднойчы:

- Калi-небудзь адплата знойдзе Тэнджыла!

I вось гэты дзень настаў!

Гэта быў канец бiтвы ў Далiне Дзiкай Ружы. Многiя аддалi свае жыццi за свабоду. Так, Далiна была свабодная, але вакол ляжалi забiтыя, i яны ўжо нiколi не даведаюцца аб свабодзе.

Мацiяс быў мёртвы, у мяне ўжо не было дзядулi. Губерт таксама быў мёртвы, ён загiнуў у лiку першых. Яму не давялося прайсцi праз рачныя вароты, таму што ён сустрэў салдат Тэнджыла раней, i самае страшнае - ён сустрэў Катлу. Тэнджыл узяў яе з сабой у той дзень, каб жорстка пакараць Далiну Дзiкай Ружы за ўцёкi Орвара.

Тады ён не ведаў, што гэта будзе Днём Бiтвы, а калi даведаўся пра гэта, дык, пэўна ж, быў рады, што ўзяў з сабой Катлу.

Але цяпер ён быў мёртвы, як i многiя iншыя.

- Нашым пакутам прыйшоў канец! - гукнуў Орвар. - Нашы дзецi будуць расцi свабоднымi i шчаслiвымi. Мы зробiм Далiну Дзiкай Ружы такой жа, якой яна была раней.

Але я падумаў, што без Мацiяса Далiна нiколi не будзе такой, якой яна была раней.

Орвара паранiлi мячом у спiну, але здавалася, што ён не адчуваў болю i наогул не турбаваўся пра гэта. Вочы яго ззялi, калi ён гаварыў з народам Далiны.

- Мы будзем шчаслiвымi зноў, - як клятву, паўтараў ён перад народам.

Многiя плакалi ў той дзень - многiя, але толькi не Орвар.

Сафiя таксама засталася жывой, яе нават не паранiла, i ёй трэба было разам з воiнамi, якiм пашчасцiла ўцалець, вярнуцца ў Вiшнёвую Далiну.

Яна падышла да нас развiтацца.

- Так, вось тут жыў Мацiяс, - сказала яна, заплакаўшы. Потым абняла Джанатана. - Вяртайцеся ў Сядзiбу Рыцараў. Я буду ўвесь час думаць пра вас, пакуль мы не сустрэнемся зноў.

Потым яна паглядзела на мяне.

- Карл, ты ж паедзеш са мной?

- Не, - адказаў я. - Я паеду з Джанатанам.

Я вельмi баяўся, што Джанатан пашле мяне разам з Сафiяй, мне так гэтага не хацелася.

- Я хачу, каб Карл застаўся са мной, - сказаў ён.

На схiле за домам Мацiяса ляжала Катла. Гэта была страшэнная, маўклiвая, налiтая крывёю глыба. Вось i цяпер яна зноў паглядзела на Джанатана, як сабака, якi хоча ўгадаць, чаго жадае гаспадар. Цяпер яна ўжо нiкога не чапала, але да таго часу, пакуль яна ляжала тут, жах напаўняў Далiну i нiхто не адважваўся быць шчаслiвым. Далiна Дзiкай Ружы не рашалася нi святкаваць вызваленне, нi смуткаваць у жалобе па загiнуўшых да таго часу, пакуль iснавала драконiха Катла. Адзiным чалавекам, якi мог прымусiць яе вярнуцца ў пячору, быў Джанатан.

- Выручы Далiну Дзiкай Ружы яшчэ раз, - звярнуўся да яго Орвар. - Калi ты завядзеш яе туды i пасадзiш на ланцуг, то ўсё астатняе, як прыйдзе час, зраблю я сам.

- Добра, - згадзiўся Джанатан. - Гэта апошнi раз, калi я магу паслухаць цябе.

Я ўявiў сабе, як можна падарожнiчаць уздоўж ракi. Ты павольна iдзеш i назiраеш, як цячэ рака, блiшчыць вада, як трапечуцца пад ветрам галiнкi лазы. Але я нiяк не мог уявiць падарожжа ўздоўж ракi, калi ў цябе па пятах iдзе драконiха.

А гэта было менавiта так. Мы ехалi, прыслухоўваючыся да цяжкога тупацення яе лап: "Туп, туп, туп, туп..." Было вельмi трывожна чуць гэта, нашы конi Грым i Ф'ялар як не шалелi, i мы ледзьве стрымлiвалi iх. Час ад часу Джанатан дзьмуў у рог, i ён выдаваў жахлiвы гук, якi Катле, натуральна, не падабаўся. Але яна павiнна была падпарадкоўвацца, калi чула яго. Гэта было адзiнае, што супакойвала мяне ў нашай паездцы.

Мы не сказалi адзiн аднаму нi слова, мы проста ехалi i ехалi. Джанатану трэба было пасадзiць Катлу на ланцуг у яе пячоры перш, чым настане ноч, i там ёй будзе наканавана памерцi. Мы нiколi яе больш не ўбачым i забудзем, што была такая краiна - Карманьяка. Старажытныя горы будуць стаяць тут вечна, але мы больш нiколi не будзем пераходзiць iх.

Чым блiжэй да вечара, тым спакайней вакол. Вечар быў цёплы, навальнiца пайшла далей, i было так прыгожа, калi сонца пачало апускацца за гарызонт, ажно захацелася ў такi вечар ехаць уздоўж ракi i нiкога не баяцца.

Але мне было вельмi страшна, i я баяўся, каб гэта не заўважыў Джанатан.

Нарэшце мы даехалi да вадаспада Карма.

- Карманьяка, тут мы ўжо апошнi раз, - усклiкнуў Джанатан, калi мы мiнулi мост.

I ён затрубiў у рог.

Катла ўбачыла сваю строму на тым баку ракi. Адчувалася, што ёй хацелася трапiць туды - яна гэтак задаволена зашыпела проста пад ногi Грыму. Ох, навошта яна гэта зрабiла!

Бо тут здарылася вось што. Грым ад спуду адхiснуўся i ўдарыўся аб парэнчы моста. Я ажно ўскрыкнуў, спалохаўшыся, што Джанатан звалiцца ў вадаспад Карма. Але ён не звалiўся, затое рог выпаў у яго з рук i знiк у вiрлiвай вадзе.

Жорсткiя вочы Катлы бачылi ўсё гэта, i цяпер яна ўжо ведала, што ў яе няма гаспадара. Яна зараўла, i полымя пачало струменiць у яе з пашчы.

О, як жа хутка мы памчалiся, каб выратаваць нашы няшчасныя жыццi! Мы гналi i гналi коней, спачатку па мосце, потым угору па дарозе, да замка Тэнджыла, а ўслед нам неслася шыпенне Катлы.

Наш шлях пралягаў петлямi сярод Старажытных гор, i нават у сне цяжка было сабе ўявiць што-небудзь больш жахлiвае, чым нашу мiтусню ад скалы да скалы, ад выступу да выступу, калi за намi iмчала Катла, а яе полымя амаль лiзала ногi коней. Яе агонь даставаў жахлiва блiзка да Джанатава, мне падалося, што брат вось-вось загарыцца, i я закрычаў:

- Не спыняйся! Не спыняйся!

Бедныя Грым i Ф'ялар, Катла так iх напалохала, што яны спрабавалi ўзляцець, каб выратавацца ад яе, яны пакрылiся пенай i iмчалi ўсё хутчэй i хутчэй, спрабуючы зрабiць немагчымае, а Катла не адставала i гыркала ад злосцi. Яна была ўжо на сваёй зямлi, i нiхто не мог прагнаць яе адсюль. Яе скачкi ўсё павялiчвалiся, i я ведаў, што яна са сваёй тупой жорсткасцю ў рэшце рэшт пераможа.