Пра яго з'яўленне абвясцiлi бязладныя крыкi ўсiх пракажоных, якiя ўсхапiлiся на ногi. Ад гэтых крыкаў у сяброў заледзянела кроў. Пачварная фантасмагарычнасць таго, што адбывалася, агаломшыла iх, як бязглузды кашмар.

Як прэлюдыя да д'ябальскага вiдовiшча, у лесе ўспыхнула некалькi мiгатлiвых агеньчыкаў. Яны мiгцелi ўсё часцей, i ў хуткiм часе таямнiчае мiгценне злiлося ў адно цэлае, асвяцiўшы лес магiчным святлом. Тады на сцежцы, што выходзiла на паляну, з'явiлася працэсiя, падобная да карнавальнай.

На чале iшлi дзецi з паходнямi, над якiмi ўспыхвалi чырвоныя языкi полымя. Але абат i лекар-фiлосаф акамянелi ад жаху, калi ўбачылi групу, якая iшла за дзецьмi, а брат Роз, якога цяжка было чым-небудзь збянтэжыць, глуха ўскрыкнуў, калi наважыўся зiрнуць у шчылiну. Iх жах быў выклiканы i агiднасцю вiдовiшча, i яго незразумеласцю, бо страшная, пачварная iстота выглядала досыць экстравагантна. Яны ўбачылi вялiзнае цела такой непамернай шырынi, што яно выступала па абодва бакi дарогi. Знiзу яно трымалася на некалькiх нагах, а зверху яго вянчалi тры галавы.

Cerbero fiera crudele e diversa

Con tre gole caninamente...*

машынальна прамармытаў Жан Маяр, выцiраючы лоб.

* Цэрбер драпежны i люты.

Страшныя тры ў яго пашчы...

(Дантэ. "Боская камедыя". Пекла. Песня VI.)

Сапраўды, адзiнае разумнае, што магло прыйсцi ў гэтую хвiлiну яму ў галаву, - гэта атаясамiць тую iстоту з дэманам, якi ахоўвае браму ў пекла.

Першае ўражанне ад гэтага д'ябальскага стварэння не дазволiла iм спачатку разглядзець яго як след. Калi ж яны прымусiлi сябе зрабiць гэта - бо толькi так можна было скiнуць з сябе здранцвенне, што iх ахапiла, - то заўважылi, што кожная асобная частка пачвары была агiдная па-свойму. Абат, як толькi апамятаўся ад першага шоку i змог убачыць яшчэ нешта, акрамя страшнага цэлага, засяродзiў сваю ўвагу на галовах. Яны неадольна прыцягвалi позiрк. У той, што злева, не было носа, ад губ засталiся толькi абрыўкi. Чорная дзiрка пасярэдзiне твару нагадвала прорву, якую не можа асвяцiць нiякi агонь. Што да правай, то на ёй не было месца, якое б нагадвала чалавечае цела, якое не гнiло. Яна была суцэльнай язвай, гангрэнай, па форме аддалена падобнай да шара, i трэба было доўга ўглядацца, каб разгледзець на ёй нос i рот, схаваныя ў брыдкiх пухiрах, ад якiх у святле паходняў падалi неверагодныя ценi.

Трэцяя галава ў знямозе звесiлася наперад. Яна ў такт хадзе матлялася то ўлева, то ўправа. Гэта навяло абата на думку, што яна iмкнецца схаваць тое, што яна яшчэ больш мярзотная, чым дзве другiя. А калi яна стала падымацца, то ў яго замерла сэрца ад прадчування, што ён убачыць твар. Сапраўды, галава павольна паднялася. Манахава трывога перарасла ў панiку, калi ён пазнаў твар незнаёмага. Гэта быў менавiта ён. Абапал яго iшлi пракажоныя з халуп, што стаялi ў баку ад паселiшча; iм захацелася правесцi яго да гэтага месца. Яны падтрымлiвалi незнаёмага, амаль неслi. А ён так моцна абвiў рукамi шыi спадарожнiкаў, так цесна да iх прыцiснуўся, што тры целы здавалiся адным.

Жах знiк адразу, як толькi яны зразумелi, што тут няма нiчога звышнатуральнага. Абат сваiм целам адчуў мярзотнасць блiзкасцi незнаёмага з гэтымi iстотамi, i яго перасмыкнула ад агiды.

- Гэты чалавек святы! - з усяе моцы закрычаў ён, нiбы хацеў пераканаць сам сябе. - Толькi святы можа вытрываць такое.

8

- Бясспрэчна, гэта святы, - сказаў Жан Маяр, - але я лiчыў, што святасць нясе душам мiр i спакой, а гэта сапраўдны шаленец. Вось ён зноў пачынае свае штукi.

Чужынец, адпушчаны пракажонымi, нейкi час стаяў прыгаломшаны, хiстаючыся ў бакi. Але калi натоўп цесна абступiў яго, ён авалодаў сабой. Не адкладаючы на потым, нават не перавёўшы дыху, ён яшчэ больш прагна пачаў раздаваць пацалункi, укладаючы ў iх адначасова i палкасць пачуцця, i манатонную рытуальнасць цырымонii. Ён распасцiраў рукi для абдымкаў, падыходзiў да пракажонага, апантана прыцiскаў яго да сябе, прыкладаўся вуснамi да брыдкай плоцi, потым адпускаў яго i браўся за другога.

- Я памыляўся, калi падазраваў яго ў ашуканстве, - прамармытаў сам сабе лекар. - Ён з аднолькавай утрапёнасцю кiдаецца на ўсiх пракажоных: мужчын i жанчын, дзяцей i старых, незалежна ад полу i ўзросту. Вар'ят? Святы вар'ят, ёсць i такiя. З учарашняга дня гэты дзiвак перацалаваў больш за пяць соцень пракажоных пыс, i яму ўсё яшчэ мала... Абат, я бачу толькi адно разумнае тлумачэнне.

- Разумнае тлумачэнне, - з насмешкай сказаў абат.

- Грэшнiк, грэшнiк, якi каецца, якога турбуюць, не даюць спакою пакуты сумлення i якi спадзяецца ўратаваць сваю душу, заслужыць колькасцю такiх учынкаў месца ў раi, на якое страцiў права. Але каб абудзiць у iм такую заўзятасць, такую прагу ахвяравання, трэба было нагадаць яму пра нейкае незвычайнае злачынства.

- Хама Няверлiвы, - сказаў Тама д'Арфёй, - калi ўжо ты пакiнеш выпiнацца з жылаў, шукаючы тлумачэнняў дабрачыннасцi божай? Гэта святы.

- Такая ўжо мая прафесiя, шукаць тлумачэннi, - адказаў лекар, - а сам я прывык лiчыць, што зацiкаўленасць - магутны штуршок да ўчынкаў. Нават да святых.

Ён зноў уважлiва паглядзеў у акно i, крыху памаўчаўшы, сказаў сур'ёзным тонам:

- Шчыра кажучы, я збянтэжаны. Сапраўды, яго гераiзм наводзiць на думку пра падтрымку найвышэйшай сiлы... Але чаму Ўсявышнi не даў свайму абранцу больш прывабнага твару? Вы звярнулi ўвагу на гэты брыдкi кручкаваты нос, бледную скуру, скуласты твар, упарта сцiснутыя тонкiя вусны?.. Цi не хавае гэты водар ладану i мiрту, якi вы ўчора пачулi, якi ўсiх ап'яняе, каго ён цалуе, цi не хавае гэты водар сернага смуроду?

- Ты сам д'ябал! - прашаптаў абат. - Ты не верыш у бога i хацеў бы пераканаць...

- Вядома, я памыляюся. Сатана ўсяго толькi папоўская выдумка, якая натхнiла месiра Дантэ на цудоўныя вершы. Але зiрнiце на яго цяпер.

Чужынец стаяў пасярэдзiне паляны, шчыльна аточаны натоўпам. Абат iзноў падышоў да акна i ўбачыў, як яго доўгая постаць, што ўзвышалася над натоўпам, схiлялася ў святле паходняў, якiя дзецi трымалi ў выцягнутых руках, над немаўляткам, што працягнула яму пракажоная.

Мажлiва, словы Жана Маяра пасеялi трывогу ў душы абата? Мажлiва, безлiч пачуццяў, якiя ён толькi што перажыў, стварылi спрыяльную глебу для галюцынацый? Можа, дрыготкае полымя паходняў нейкiм фантастычным чынам скажала рэчаiснасць? Але старога ахапiў жах, калi ён убачыў твар. святога, якi ў гэты момант, здавалася, быў налiты лютай злосцю. Паводзiны малога яшчэ больш узмацнiлi гэтае ўражанне. Дзiця так крычала i бiлася, што мацi ледзьве магла яго ўтрымаць. Тыя некалькi секунд, пакуль святы стаяў, схiлiўшыся над малым са страшным выразам твару, якi быў падобны да сатанiнскага, абату здавалася, што ён бачыць ахвяру, аддадзеную пачварнаму людаеду.

Ён заплюшчыў вочы i перажагнаўся. Калi ён iх зноў расплюшчыў, галюцынацыя знiкла. Святы выпрастаўся i перайшоў на iншае месца.

Малое толькi слаба скуголiла. Манах прыклаў руку да лба i выказаў сваё незадавальненне лекару, чые блюзнерскiя размовы маглi пасеяць сумненнi ў простых i чыстых душах.

- Пагаворым з iм? - спытаўся той, пацiснуўшы плячыма.

Абат вагаўся. Ён адчуваў, што падзеi гэтага вечара зламалi яго i цяпер ён стаў амаль абыякавы да перспектывы змяшацца з натоўпам пракажоных.

- Пачакаем да заўтра. Ён павiнен будзе пайсцi адпачыць.

- Каб сярод ночы iсцi далей... Хоць вы, вiдаць, маеце рацыю. Ён спынiцца, калi абыдзе ўвесь лепразорый, чаго пры яго тэмпах чакаць ужо нядоўга. Дзе-небудзь каля вяршынi мы яго дагонiм... Абат, вас не цiкавiць, як ён успрыме пракажоных праклятай зоны?

Месiра Тама д'Арфёй перасмыкнула, але ён нiчога не адказаў, i сябры леглi спаць.

У халупе быў толькi адзiн пакой. Як толькi патушылi свечку, лекар зноў загаварыў:

- Калi ён не пабаiцца абняць пракажоных там, угары, калi не пакажа нiякай агiды да чорнага страшыдлы, што жыве на вяршынi, тады, думаю, нават я сам схiлюся перад iм i прызнаю яго святым.

9