- Памерцi такiм маладым! Даруйце, не буду таiцца, што... спачуваючы вам, я таксама прачытаў надпiс. Там было: 1891-1928... Як гэта здарылася?

- Аўтамабiльная аварыя... Яго прынеслi да мяне без памяцi вечарам... Ранiцай я была такая шчаслiвая... Яго збiралiся прызначыць начальнiкам праўлення. А вечарам...

- Ён быў служачы?

- Не... Буйны завод хiмiчнай вытворчасцi. У трыццаць сем гадоў ён трэцяя асоба на прадпрыемстве. I хутка стаў бы поўным гаспадаром.

- У вас ёсць дзецi?

- Няма. I гэтай уцехi няма.

Яны падышлi да галоўнай брамы. Старшы вартаўнiк, кланяючыся iм, ухмыльнуўся.

- Бач ты iх! - сказаў ён свайму памочнiку, калi тыя былi ўжо на вулiцы. Справа наладжваецца... Як ты думаеш?

У наступны чацвер, нiбы дамовiўшыся зараней, пасля наведвання магiл яны вярталiся разам па той жа алеi. Эцьен расказваў пра сваё жыццё. Ён старшы выкладчык у адным з парыжскiх лiцэяў, пiсьменнiк. Яму прапанавалi кiраваць крытычным аддзелам у часопiсе.

- Калi памерла мая жонка, я пачаў пiсаць п'есу. Але ў мяне не хапае духу займацца драматургiяй.

- А трэба, - адазвалася дама. - Ваша жонка хацела б гэтага.

Ён ажывiўся:

- О! Бясспрэчна! Яна мяне натхняла: яна верыла, што тэатр - маё прызванне.

Мадам Канстан прызналася, што таксама любiць тэатр. Лiтаратуру вывучала грунтоўна: бакалаўр, i ёсць ужо кандыдацкая па-ангельску.

- Выдатна, выдатна!.. А дзелавое асяроддзе вам не надакучыла?

- Не, пакуль быў жывы Антуан. Каб яму дагадзiць, я прымала абы-каго... Яно мне больш даспадобы сустракацца з паэтамi, крытыкамi, але толькi разам з iм...

Ён запытаў, цi бачыла яна на гэтым могiльнiку помнiкi Сэнт-Бёву, Бадлеру. Яна яшчэ не бачыла, i ён узяўся яе праводзiць. Помнiкi здалiся ёй брыдкiмi.

- О не! - запярэчыў ён. - На кожным адбiтак сваёй эпохi.

Прагулка зацягнулася. Яны з такiм запалам абмяркоўвалi розныя пытаннi, што не заўважылi, як напаўзлi хмары i здалёку загрукатаў гром. Наблiжалася навальнiца. Каля брамы iх захапiў дождж.

- Я вазьму таксi, - сказала яна. - Тут на рагу стаянка.

- I я таксама. Гэта ўжо не лiвень, а патоп.

Яны пайшлi шпарка, потым, калi намокла адзежа, пабеглi. На стаянцы было ўсяго адно таксi.

- Сядайце хутчэй, - прамовiў ён.

- Авы?

- Я пачакаю. Скора пад'едзе другая машына.

- У такi час? Наўрад. Можа б я вас падвезла?

- Вам куды?

- Дадому. Праспект Моцарта.

- Якое супадзенне! Я жыву па суседству, вулiца Помп. Так што, дазвольце, я вас завязу.

Яны заспрачалiся, кожны хацеў услужыць другому. Нарэшце яна згадзiлася i дала свой адрас. Сеўшы разам у машыну, яны адчулi няёмкасць, пасунулiся ў розныя бакi i доўга маўчалi. Яму прыпомнiўся выпадак, калi аднойчы вечарам ён праводзiў пяшком знаёмую настаўнiцу з лiцэя i Люсiль iх бачыла. Яна вельмi злавалася:

"Каб я вас не сустрэла, ты б мне прызнаўся?"

Ён адказаў: "Вядома. Ёй стала нядобра, i яна прычапiлася. Я ж не мог яе пакiнуць... Мiж iншым, яна на дваццаць гадоў старэйшая за цябе".

"Гэта нiчога не даказвае. Яна яшчэ мае выгляд".

"Што б ты сказала зараз, - маўклiва запытаў ён у думках. - Мне здаецца, што гэта ты сядзiш каля мяне i грудзi твае аблягае чорная кофтачка... Брыдка! Сорамна!.. Такое адчуванне, нiбы я ўваскрасаю!.. Ах, як ты мне патрэбна!" - I ён уздыхнуў.

Дама зiрнула на яго спагадлiва i журботна:

- Вы няшчасны, - сказала яна. - Мы абое няшчасныя.

- Вы адна жывяце?

- Адна... Ёсць яшчэ старая служанка Амелiя. О! Цудоўная жанчына! Яна ўзгадавала майго мужа. Гаспадыня ў доме... А вы?

- Таксама адзiн. Ранiцай прыходзiць работнiца i ў пяць гадзiн канчае, пакiнуўшы халодны абед.

Яму цяжка было гаварыць, хаваючы свае сапраўдныя думкi i стрымлiваючы пачуццi, абуджаныя яе прысутнасцю. Выглянула сонца, i заблiшчаў пазалотаю Дом Iнвалiдаў.

- Якое хараство! - прашаптаў ён. - Мабыць, вам, як i мне, балюча i крыўдна, што свет па-ранейшаму прыгожы нават тады...

Яна яго падтрымала з запалам:

- Якраз гэта я i адчуваю.

Ён запытаў, цi кожны тыдзень яна прыязджае на таксi.

- Так... у мяне ж кветкi. Калi быў жывы мой чуж, у нас была свая машына, але толькi ён адзiн умеў яе вадзiць.

- Я таксама бяру таксi, i па той жа прычыне...

Ён доўга не адважваўся, нарэшце прамовiў цiха i асцярожна:

- Яно, можа... нарэшце... Гэта здасца вам дзiўным, але ж у нас аднолькавы маршрут i той самы дзень... цi не маглi б мы браць таксi адно на дваiх? Я б заязджаў па вас.

- Вельмi далiкатна з вашага боку... Але я не хачу, каб Амелiя... Бог ведае, што яна падумае, убачыўшы, што я еду разам з вамi.

- А мы зробiм наадварот. Таксi возьмеце вы каля свайго дома i заедзеце па мяне. Я вас буду чакаць.

- Гэта ўжо лепш. Але нябожчыкi... Цi згодзяцца яны, цi дазволяць нам?

- А чаму не? Мы ж гэта, каб выканаць наш агульны абавязак. Мы ж iх любiм, шануем...

- Я падумаю. Ва ўсякiм разе я не дазволю, каб вы плацiлi за таксi.

- Ну, гэта можна ўладзiць. Мы падзелiм выдаткi, калi нельга iначай.

- Пабачым, - сказала яна. - Вось я i прыехала.

Яна скiнула пальчатку i працягнула яму руку, белую, тонкую, з пярсцёнкам на пальцы.

У наступны чацвер яны прыйшлi на могiлкi кожны са свайго боку, потым, не дамаўляючыся, сустрэлiся на вулiцы, разам дайшлi да стаянкi i селi ў адно таксi. Па дарозе яна сказала: "Я абдумала вашу шчырую прапанову. Мне здаецца, яе можна прыняць. Яно сапраўды неразумна кожны раз плацiць за два таксi. I мне з вамi добра. Праз тыдзень я заеду па вас".

Гэта стала ў iх як абрад. Яна прыязджала на вулiцу Помп з кветкамi на каленях, ён стаяў на ганку з букетам у руцэ. Таксi спынялася, Эцьен садзiўся. Яны вырашылi не даязджаць да брамы могiльнiка, а выходзiць на рагу, дзе iх не маглi бачыць вартаўнiкi. Яны iшлi паасобку, на пэўнай адлегласцi, перад гэтым па-змоўнiцку шапнуўшы адно аднаму "да скорага пабачэння".

Пасля некалькiх сумесных падарожжаў яны гаварылi ўжо аб усiм. Спачатку тэмай для размовы былi кветкi. Абое любiлi летнiя, асаблiва набор палявых васiлькi са сцяблiнкамi зялёнага аўса. Цяпер яны складалi букеты для сваiх нябожчыкаў, вядома, i, мабыць, крыху для самiх сябе.

Эцьен, якi, займаючыся крытыкай, павiнен быў многа чытаць, памагаў маладой жанчыне павышаць адукацыю, даставаў i прыносiў ёй патрэбныя кнiгi. Калi яна iх аддавала, ён дзiвiўся дакладнасцi яе тлумачэнняў. Яна была больш сур'ёзная, чым Люсiль. Але, злавiўшы ў сабе гэту думку, ён тут жа папракнуў сябе.