- Каму права, каму лева, - пачуўся голас з кутка.

Гаварыў высокi i тонкi чалавек, як спiчак. I невядома, што прымусiла яго сказаць гэтыя два словы, - сказаўшы iх, ён зноў увесь увайшоў у сваё дзела: сеў на лаўку i так, як раней, не звяртаючы нi на што i нi на кога ўвагi, стаў палiваць вадой i шараваць шырокiмi далонямi доўгiя i худыя ногi. I нiчога не слухаў, нi на кога не глядзеў, маўчаў i мыўся...

Дзядзя Стафанковiч, пачуўшы яго два словы, раптам прыцiх, прысеў на лаўку, пасля ўстаў, пасля зноў сеў i зноў устаў. Падумаўшы трохi, паглядзеўшы на высокага i худога чалавека, ён тараплiва махнуў к сабе рукою рэгiстратара Валакiткiна, i ўдвух палезлi на верхнiя палаткi к Разнюхайлiну. У вялiкiм узбуджэннi яны ўсе ўтрох пасунулiся ў самы кут i сталi шаптацца.

Першым пачаў дзядзя Стафанковiч.

- Ну, браткi, i папалi, - шаптаў ён скоранька, пырскаючы слiнаю з рота i задыхаючыся ад пары i нервовасцi, - вось папалi, дык папалi, як м'яла ў кiсель. Гэта ж ведаеце, хто? Гэта ж, пэўна, камiсар якi-небудзь. Нават я прыпамiнаю, як хавалi нябожчыка, вечны пакой, Авар'яна Тофiлевiча, дык перад самаю працэсiяй быў ён, дарогу ўпоперак з тоўстым партфелем перайшоў. Здаецца, гэта ён быў, так мне ясна памятаецца. А мы тут развялi палiтычныя гаворкi, не расчомаўшы, хто ў нас пад бокам мыецца... Я хоць асцярожна ўсё гаварыў, а вы, Макей Фiлатавiч, вельмi глосне пачалi выказваць думкi свае. У выпадку чаго, дык вы павiнны ўзяць вiну на сябе, каб цераз вас, часамi, усiм нам не пастрадаць.

- Што гэта вы гаворыце, - зашаптаў, засердзiўшыся, Макей Фiлатавiч, што гэта я павiнен адказваць за чужыя грахi?!. Ды я, калi вы хочаце, маўчаў увесь час, гэта вы першыя пачалi ўсю гэту музыку, а цяпер на мяне ўзвярнуць хочаце. Ды я не пагляджу, што ў вас тры дамы, я магу за знявагу свае асобы зрабiць што хочаце!..

- Не лiшне злуйце, - ускiпеў дзядзя Стафанковiч, - вы павiнны памятаць, што я гаварыў пра палiтыку ўмеючы, вежлiва i далiкатна; i за маю палiтыку ка мне прычапiцца нiхто не мог. А вы ў нейкае Свяшчэннае пiсанне зразу ўперлiся, як чорт у грэблю, рады, што чыстапсалмiе на памяць можаце чытаць. Да я хоць чыстапсалмiя на памяць не ведаю, але перад вамi ўручаю, што не падгаджу. А вы дарэмне злуеце...

Дзядок, у якога ўласны ўнук "пiнаер", пачуўшы шэпты на палатках, зразумеў усё i сам палез наверх.

- I то, браткi, лiхое, - перабiў ён дзядзю Стафанковiча, - мыецца, лiха яму, i як бы нiчога не чуе i не бачыць, а сам усё слухае ды на вус матае.

- Так, храновае дзела выйшла, - грымучым шэптам адчаканiў Разнюхайлiн. - Але так нiчога не паможа, а трэба павярнуць палiтыку ў другi бок.

Макей Фiлатавiч Валакiткiн раптоўна адсунуўся ў куток, пастукаў пальцам па лбу i сказаў:

- Трэба адно к яму падлашчыцца; памыць яго трэба.

- Ваш язык гаворыць мудрасць, - радасным басам грунуў на ўсю лазню Разнюхайлiн. I ўсе трое злезлi з палатак.

- Вы, пане Стафанковiч, не лiшне лезьце наперад, бо зноў бяды наробiце, - сказаў важна Валакiткiн. - Я пачну справу, а вы пасля ўжо гуртам.

Худы i высокi чалавек, нi аб чым не дагадваючыся, мылiў голаў, прыгнуўшыся к лаўцы. Мыльныя рагi цяклi ў яго з галавы па спiне.

Валакiткiн, расплыўшыся ў шырокую ўхмылку, цiхенька падышоў к яму i стаў на пальчыках. Той нiчога не запрыкмецiў.

- Кхэ-кхэ, - уважлiва кашлянуў Валакiткiн, каб звярнуць на сябе ўвагу.

Чалавек падняў вочы i зноў апусцiў.

- Мыла ў вас, таварыш, рагамi па спiне пайшло. Гэта добра - усю гразь аб'есць.

- На тое яно i мыла, каб ад гразi баранiцца.

- Справядлiва сказалi, таварыш... Кхэ-кхэ... кхэ... кхэ... Вось лiха на яго, чалавечыя рукi кароткiя - усякае месца на сваiм целе можаш памыць, а спiны вось не дастанеш. Дайце я вам, таварыш, спiну памыю.

- Я i сам памыю.

- Вам нявыгадна, дайце я. Давайце рагожку... Просценька вы мыецеся рагожкаю... Прастата - гэта дабрачыннасць. Давайце, таварыш, адну рагожку.

Валакiткiн упiлiўся ў рагожку i стаў цягнуць к сабе. Чалавек не паддаваўся. I тут жа падаспела дапамога Валакiткiну: справа падскочыў Разнюхайлiн, злева дзядзя Стафанковiч. А дзядок не знаходзiў месца, дзе б уляпiцца, i бегаў, як апараны, вакол.

- Што вы маеце да мяне?!.

- Нiчога, таварыш, давайце рагожку.

- Ды вось мая рагожка, - вылепетаў дзядок.

- Станавiцеся, таварыш, ракам або прыпiрайцеся рукамi на лаўку i падстаўляйце спiну.

- Ды я не хачу, я сам, я не прашу вас!

- Скромнасць таксама, як i прастата, дабрачыннасць. Падстаўляйце спiну.

Яны сiлаю павярнулi чалавека к сабе спiнаю i пачалi мыць. Абкацiлi вадою, абмылiлi нанава i пачалi шараваць. Дзядзя Стафанковiч вадзiў па спiне рагожаю, Макей Фiлатавiч намыльваў, дзядок палiваў вадою, а Разнюхайлiн камандаваў:

- Так, так, пабольш мыла кладзi на шыю, вось тут шмарганi, нiжэй, нiжэй; а ты вадою пад лапаткi боўтнi, ды толькi не бяры кiпню, каб не апарыць таварыша!..

- Гвалт, людзi, ратуйце, пусцеце, браткi, што я зрабiў вам... А-я-яй!.. Да я на вас заяву падам!!!

Усе ўчатырох адскочылi ад чалавека, а той, зарадаваўшыся вызваленню, кiнуўся раптам за дзверы i пачаў адзявацца.

- Што яму за лiха, ды ён папраўдзе як бы баiцца нас, - пацiснуў плячыма дзядзя Стафанковiч.

- Нiчога не баiцца, а палiтыку вядзе, - грунуў басам Разнюхайлiн. Iдзiце хто паглядзiце, хто ён такi: ваенны цi штацкi?!

Дзядзя выйшаў за дзверы.

Чалавек, адзеты ўжо ў старыя салдацкiя палатаныя порткi, паспешна нацягваў на левую нагу парваны бот, увесь запэцканы гразёю i гноем.

Дзядзя, атарапеўшы, шмыгануў назад.

- Браткi ж мае, гэта ж абарванец нейкi!

- Ну?!!

- Яй-права!

Усе выскачылi за дзверы.

- Да вы хто такi? - запытаў Разнюхайлiн.

- Я тут служу.

- Па штацкай цi па ваеннай?

- Па штацкай.

- А кiм служыце?

- У заезджым доме Гiрша Дрэйзiна на Нямiзе, дворнiкам - гной, значыць, падчышчаю пасля коней.

- Фу ты, чорт!

Чалавек паспешна схвацiў пад паху шапку i жакетку i баязлiва выскачыў за дзверы.

Забыўшы абмыць з сябе распараную гразь i мыла, усе ўчатырох сталi адзявацца.

Не гледзячы адзiн на аднаго, моўчкi, па аднаму, сталi выходзiць.

I як, выходзячы, дзядзя Стафанковiч вiнавата глянуў на Разнюхайлiна, той апусцiў вочы i прабарматаў:

- Так, ядры яго дагары, маржовае дзела выйшла.

1924