Таня ўскочыла на каленi i з сiлай грукнула кулаком па раме.

Акно расчынiлася ад яе ўдару, i Таня зноў убачыла Фiльку - трэцi раз на дзень.

Вiдаць, у сэрцы яго не было нi туману, нi крыўды, якую адчувала Таня.

Ён сядзеў на прызбе пад акном i трымаў на каленях атлас.

- Няма такой краiны Марасейкi, - сказаў ён. - Ёсць далёкая краiна Марока, ёсць востраў Маёрка. А Марасейка - гэта не востраў, не паўвостраў, не мацярык. Навошта ты падманваеш мяне?

Таня глядзела на Фiльку i не бачыла яго, нiбыта глядзела праз яго на пясок.

- Маўчы, маўчы, Фiлька, - прамовiла яна. - Усё адно не люблю.

- Хiба я цябе чым пакрыўдзiў? - спытаў Фiлька.

Ён апусцiў рукi, як толькi заўважыў на Танiных вейках слёзы. Яго душу агарнула слабасць. Але зманiць Фiлька мог лёгка, як i сказаць праўду, i ён ляпнуў далоняй па атласе, усклiкнуўшы:

- Ёсць такая краiна Марасейка! Ёсць! Гэта дрэнны атлас. Я цяпер успомнiў, як настаўнiк расказваў нам пра яе.

Таня толькi цяпер пачула Фiльку. I яго прастадушная мана вярнула ёй спакой.

"Вось хто будзе сапраўдным маiм сябрам, - вырашыла яна. - Нi на каго яго не прамяняю. Цi ж не дзелiцца ён са мной усiм, што ў яго ёсць, нават самай дробяззю?"

- Фiлька, - сказала яна, - я не пра цябе гаварыла. Я ўспомнiла зусiм iншага хлопчыка, якога завуць Коля. Не крыўдуй на мяне.

А Фiлька даўно забыў крыўду, як толькi з вуснаў яе зляцела першае ласкавае слова.

- Калi пра другога, - сказаў ён, - ты можаш яго i не любiць. Мне ўсё роўна. Але скажы, за што ты яго не любiш?

Таня адказала не адразу i, памаўчаўшы крыху, запытала:

- Як ты думаеш, Фiлька, чалавек павiнен быць гордым цi не?

- Павiнен, - адказаў Фiлька цвёрда. - Але калi ганарышся не ты, а Коля гэта iншая справа. Тады ўспомнi пра мяне, калi табе будзе трэба моцная рука, альбо аркан, якiм ловяць аленяў, альбо кiй - я навучыўся добра валодаць iм, палюючы ў тайзе за дзiкушамi.

- Але ж ты зусiм не ведаеш таго хлопчыка, за што ты збiраешся яго набiць?

- Я ведаю цябе, - запярэчыў Фiлька.

I думка плацiць за крыўду не слязьмi, а помстай здалася ёй у нейкi момант зусiм яснай, без усялякай цьмянасцi, якую насiла яна ў сабе. Яна i сама ўмела выдатна збiваць з дрэў дзiкуш, трапна шпурляючы ў гэтых спакойных птушак каменнем i сучкамi.

Але праз хвiлiну ёй падумалася: "Здаецца, я раблюся злою".

А Фiлька раптам адышоўся ад акна ўлева, сумеўшыся, паглядзеў паверх Танiных плячэй i, прыцiснуўшы свой атлас локцем, нечакана кiнуўся бегчы з двара.

За Танiнымi плячыма блiзка стаяла мацi. Яна ўвайшла нячутна. У дажджавым плашчы, у белым доктарскiм халаце, яна здалася Танi зусiм iнакшай, чым месяц назад. Так прадмет, паднесены блiзка да вачэй, трацiць раптам сваю знаёмую форму. I Таня, не паспеўшы апамятацца, секунду, дзве глядзела не маргнуўшы на мацi. Яна ўбачыла ледзь прыкметныя маршчынкi, якiя разбеглiся ад куточкаў носа, i худыя ногi ў туфлях, занадта свабодных для яе - мацi нiколi не ўмела глядзець за сабой, - i худыя, слабыя рукi, што так добра лячылi хворых. Толькi позiрк яе застаўся нязменным. Такi заўжды ён быў у памяцi Танi. Мацi глядзела на яе вялiкiмi шэрымi вачыма. I ў гэтых вачах, як дробка солi ў моры, iмгненна растала Танiна крыўда. Яна пацалавала мацi асцярожна, стараючыся не крануцца вачэй, нiбы баялася лiшнiм рухам патушыць iх погляд.

- Мама! - сказала Таня.

Мацi абняла яе.

- Я спяшалася дадому, - сказала яна, - як я сумавала па табе, дачушка.

Яна агледзела дачку доўгiм i ўважлiвым позiркам. Спачатку зiрнула на валасы - яны выгаралi i сталi падобныя на сталь, потым паглядзела ў твар - ён быў гарачы i скура пацямнела ад загару.

"Вiдаць, ёй было добра ў лагеры", - падумала мацi.

Затым мацi зiрнула на ногi i здзiвiлася, што Таня сядзiць босая. Толькi цяпер заўважыла мацi непарадак: падушкi валялiся на падлозе, ложак быў памяты i на ложку лiст i капэрта.

I позiрк яе вачэй, якi Таня так баялася патрывожыць сваёй ласкай, патух сам сабой, нiбыта вецер, наляцеўшы раптоўна, замуцiў яго яснасць. У iм з'явiлiся неспакой, няўпэўненасць, трывога. Нават прытворства знайшла ў iм Таня. Iнакш навошта мацi так павольна збiрае з падлогi падушкi i наводзiць парадак на ложку?

- Ты прачытала гэта без мяне, Таня? - цiха спытала мацi.

Таня моўчкi апусцiла галаву.

- Ты павiнна радавацца, Таня.

Але i гэтым разам Таня прамаўчала.

А мацi цярплiва чакала.

- Мама, гэты хлопчык мой брат? - запытала Таня.

- Не, - адказала мацi. - Ён чужы. Гэта пляменнiк Надзеi Пятроўны. Але ён гадаваўся ў iх, i тата яго любiць i шкадуе, бо ў хлопчыка няма нi бацькi, нi мацi. Тата - добры чалавек. Я заўсёды казала табе пра гэта.

- Дык ён мне чужы, ён нават мне не брат, - сказала Таня, яшчэ нiжэй нахiлiўшы галаву.

Мацi ласкавым рухам падняла яе галаву i пацалавала два разы ў твар.

- Дачушка, любая, мы з табой яшчэ пагаворым. Мы пра ўсё пагаворым. Ты сустрэнеш iх, Таня, i ўбачыш сама. Бацька будзе рады. Ты ж пойдзеш на прыстань, праўда?

- А ты, мама?

Але мацi адвярнулася ад яе ўважлiвых вачэй.

- Не, Таня, я не змагу. Ты ж ведаеш, як мне заўсёды некалi.

I, адвярнуўшыся, яна не ўбачыла, а толькi адчула, як Таня схавала галаву пад яе слабую руку i моцна прытулiлася да яе.

- Мамачка, я люблю толькi цябе. Я буду толькi з табой. I нiхто не патрэбны мне болей. Я не пайду сустракаць iх.

IV

Як нi дзiўна, але кветкi, што Таня пасадзiла на градцы, яшчэ жылi ў тую ранiцу, калi павiнен быў прыехаць бацька. Цi то жвавая ручаiнка, што лiлася з дзежкi, так добра напаiла iх каранi, цi то яны былi проста жывучыя, як многiя кветкi на Поўначы, якая не дае iм паху, але пакiдае доўгае жыццё, - ва ўсякiм разе яны трымалiся на высокiх ножках, калi Таня ўбачыла iх. Яна вырашыла iх нiкому не аддаваць.

Таня прагнала качку, што сядзела мiж кветак на градцы, i паглядзела ўгору на драўляную каланчу. Яна панавала над гэтым горадам, дзе ў дварах на зары спявалi лясныя птушкi. На каланчы яшчэ не ўзнялi сiгнальны сцяг. Значыць, парахода яшчэ не было. Ён мог i спазнiцца. Але Таня не цiкавiлася сцягам. Яна зусiм не збiралася на прыстань. А калi яна i перавязала свае тонкiя валасы стужкай i апранула самую лепшую сукенку, то гэта магло быць з прычыны сённяшняга свята: пачынаўся новы навучальны год.

Але да школы яшчэ шмат часу!

Чаму ж яна ўстала так рана?

"А што рабiць, калi не спiцца", - адказала б яна мацi, калi б тая прачнулася ад рыпу дзвярэй у доме.