Так нападаць на дзеўку швыдка,
Гаворыць дзядзька, бровы хмурыць,
I бальшуноў ён злёгку журыць.
Тады i хлопцы тон мяняюць;
Iдуць у лес, крычаць, гукаюць,
Як вучнi, вырваўшыся з школы,
I ўсе давольны i вясёлы,
А дзядзька ўперадзе тралюе
I галаву ўгару ўскiдае,
Бярозу добрую шукае
З салодкiм сокам, баравую,
Дзе б бобам кропелькi сачылiсь.
Знайшлi бярэзiну, спынiлiсь.
Залысiў дзядзька дрэва злёгку
(Сякерка востра, кара крохка),
Зрабiў заруб, латак прыправiў,
А пад латак гаршчок паставiў.
I соку кропелькi, як слёзы,
Як град, пасыпалiсь з бярозы,
Аж шкода нейк было дзярвякi:
Здавалiсь ранай тыя знакi,
Адкуль палiўся сок халодны
I пакiдаў свой комель родны.
Я помню дзень той. Вечарэла,
Зайшло ўжо сонейка, цямнела,
Агоньчык дзецi раскладалi,
Паленцы, трэсачкi збiралi,
I дзядзька тут жа, распрануўшысь,
Сядзеў на кукiшках, сагнуўшысь.
Прад iм стаяў гаршчок i мiска
I кошык з бульбай; тут жа блiзка
Вiдзён i збан быў палiваны,
Да палавiны ў дол ўкапаны,
Кружочкам шчыльненька накрыты.
- Алеська! скокнi, брат, вазьмi ты
У хатцы тарачку на печы!
Ну, варушыся ж ты, старэчы!
Наўкол пляменнiкi сядзелi,
На дзядзьку пiльна ўсе глядзелi,
Як ён, рукавы закасаўшы,
Па тарцы шоргаў, шапку зняўшы.
I кожны лёгка б дагадаўся,
Што тут сакрэт якiсь хаваўся,
Памеркаваўшы, як цiкава
Была для хлопцаў гэта справа
I як iх дзядзька завiхаўся.
А хто б яшчэ мог болей цямiць,
Таму б адразу прыйшло ў памяць,
Што дзядзька бульбу драў на клёцкi,
Каб згатаваць не па-жаноцку.
Бо што жанкi? раз што панята,
Ноль - слова нашага iм брата;
Як iх на розум тут нi ставяць,
Яны ж сваё ўсё права правяць
I робяць так, як i рабiлi,
Калi пяшком пад стол хадзiлi.
Але вось ён пакажа носа,
Стварэнне вы доўгавалоса,
Калi ён тут пагаспадарыць
I сам ды з сокам клёцкi зварыць!
Вось будзе штука вам, дык штука!
На тое ж спроба i навука.
А сок быў свежы, такi хвацкi,
Такi салодкi, забiяцкi!
Ён быў галоўнаю вiною
Таго, што познаю парою
Сядзелi дзецi чарадою
I з дзядзькi вочак не спушчалi
I стравы важнае чакалi.
- Эх, - цмокаў дзядзька, - наямося!
Зiрнулi хлопцы на Антося,
I слiну ўсе яны глынулi,
Паветра носам зацягнулi.
- Ну, што ж вы рукi паскладалi?
Ў агонь бы трэскi падкiдалi,
А то патухне зараз! Жыва!
Глядзелi хлопцы, як на дзiва,
Як дзядзька, цеста замяшаўшы,
Качаў галушкi, мiску ўзяўшы.
А чыгунок, бы пан пузаты,
Кiпiць, пыхцiць, шумiць заўзята,
Бо не з вадою ён, а з сокам.
Iдзе тут справа ненарокам;
Дзяржыся, браце! I чуць толькi
Ўзнялося булбатачак колькi,
Дык дзядзька зараз стаў пакрышку
Ў чыгунчык клёцкi кiдаць з лыжкi;
Укiне лыжку, памяшае
Ды зноў другую набiрае.
А хлопцы нават паўставалi,
Ў чыгунчык вочы паўстаўлялi,
Глядзяць, не моргнуць яны вокам:
Эх, мусiць, смачны клёцкi з сокам!
- Ну, дзядзька, можа, i гатовы?
Не сцерпеў Костусь, мовiў слова.
- Якi ты, хлопча, нецярпячка,
Няхай цябе затопча качка!
Гаворыць дзядзька на хлапчынку.
Няхай паварацца часiнку,
Каб сокам добра пранялiся,
Тады, брат, - эх! адно дзяржыся!
I дзядзька цмокнуў выразлiва,
I хлопцы зноў ждуць церпялiва,
А дзядзька, стоячы, паволi
Памешваў клёцкi. - Ну, даволi!
Сказаў Антось, i ўсе ўздыхнулi,
Як бы гару з плячэй сапхнулi,
I блiжэй к дзядзьку падступiлiсь.
- Глядзi, мо ўжо пераварылiсь,
Алесь зазначыў палахлiва.
- Ну, - Костусь кажа, - ото дзiва!
Не бойся: дзядзька лепей знае...
Глядзi, брат, клёцка унь якая!
А брат ты мой, як булавешка,
Як скула тая, што ў Дзямешкi!
I - ха-ха-ха! - зарагаталi.
- А каб вы, падлы, не даждалi!
Гаворыць дзядзька, сам смяецца,
Аж лыжка з клёцкамi трасецца.
- Ну, языкi параспускалi!
Не дам вам клёцак i панюхаць!
I стаў на клёцку дзядзька дзьмухаць,
Пакаштаваць каб было можна,
I ў рот падносiць асцярожна.
Замерлi хлопцы, а нi зыку:
Мiнута важна i вялiка;
Глядзяць на дзядзьку i чакаюць
I дзядзьку поглядам пытаюць:
"Ну як? цi смачны? цi салодкi?"
У зубы клёцку, бы ў ляшчоткi,
Зацiснуў дзядзька i губамi
Варушыць борзда, як часамi
Трусок цi зайчык над капустай,
Каб лепш дазнацца смаку-густу.
Пацмакаў дзядзька i ўсмiхнуўся,
Зiрнуў на хлопцаў, адвярнуўся
I тут, нiчога не сказаўшы,
Як плюне дзядзька, пажаваўшы!
Трах у чыгунчык ён нагою!
I так абцёрся ён рукою,
Што губы й нос чырвоны сталi
I нават вусы затрашчалi.
А хлопцы проста збiлiсь з тропу
I ў нейкiм страсе i ў захопу
На дзядзьку-кухара глядзелi,
Як бы яны аслупянелi.
Быў смешны дзядзька той часiнай
З пустою лыжкаю, з тычынай,
Якою трэскi ён варочаў.
А тут Алесь як зарагоча!
За iм адзiн, другi паехаў.
Такiх было тут жартаў, смехаў,
Што ўсiх трасло i калацiла
I дзядзьку смехам захвацiла.
- Ну, дзядзька, як на смак, прызнайся?
- Пакудства, брат, i не пытайся!
VIII. СМЕРЦЬ ЛЯСНIЧАГА
- Мiхал! Мiхале! О, Мiхале!
Пачуўся голас як бы здаля
Каля зямлянкi ранiчкою
I часты стук у шкло рукою.
- Ўставай, Мiхале, адзявайся!
- А хто там? - Я! хутчэй збiрайся:
Памёр ляснiчы наш! - Да можа?!
Мiхал ускочыў - моцны Божа!
I хто б мог думаць, спадзявацца!
Ўжо стаў ачуньваць, папраўляцца...
Каб хто сказаў - не даў бы веры,
Ды то аб'ездчык, пан Ксавэры,
Прынёс навiну гэту, смуту!
- Няхай пан зойдзе на мiнуту!
Сказаў Мiхал, адмкнуўшы дзверы.
Цераз парог ступiў Ксавэры,
Вайшоў у хатку i спынiўся,
Бо зразу ў ёй ашаламiўся,
I дальш не ступiш нi на крок:
Не хатка - проста катушок,
Няма дзе нават павярнуцца,
Як у сабачай цеснай будцы.
- Сядайце дзе-небудзь, сядайце!..
Эх, хата наша, выбачайце...
Мiхал калодку падстаўляе.
Уздыхнуў Ксавэры i сядае.
То быў мужчына ўжо паджылы.
- Ах, мой ты Божа добры, мiлы!
Ото ж як выбраўся ён скора!
Яшчэ не дальш як пазаўчора
Са мною гутарыў, смяяўся
I аба ўсiм мяне пытаўся,
Мiхал гаворыць i ўздыхае.
- Ох, браце: смерць не разбiрае
I не глядзiць нiкому ў зубы:
Гадзюкаю, брат, з-пад падрубы