- Ох, ужо гэтыя мацi... - сказаў Пiне. Ён працёр свой манокль i зноў уставiў яго ў вока. - Мая матуля хацела, каб я стаў сабачым цырульнiкам. Яна казала, што гэта вельмi высакародны занятак i да таго ж даходны. У яе свецкiх сябровак з пудзелямi ды балонкамi я, вядома, буду нарасхват. - Яго доўгiя гнуткiя пальцы быццам стрыглi i завiвалi сабачую поўсць, а на твары з'явiлася агiда. - I я спытаў сам у сябе: хто ж я такi, што ж я такое, калi згаджуся рабiць педыкюр сабакам? Завербаваўся ў Касмiчны корпус, i мяне паслалi служыць на Марс. Калi мая матуля даведалася пра гэта, яе ледзь не разбiў паралюш.

- Дзiва што, - паспачуваў Траба.

- А сёння яна ганарыцца, што яе сын афiцэр i на пагонах у яго чатыры каметы. Мацi ўсе такiя. Нiякага i следу логiкi.

- Бадай што, гэта нават i лепей, - заўважыў Траба. - Бо iнакш некаторыя з нас нiколi б i на свет не нарадзiлiся.

- Пакажыце мне гэтага зорнага летуценнiка, - загадаў Пiне.

- Жуль! - гукнуў Траба, павярнуўся да пякарнi i прыставiў далонi рупарам да рота: - Жуль, хадзi сюды!

Нiякага адказу.

- Бачыце? - Траба бездапаможна развёў рукамi. - Проста не ведаю, што i рабiць. - Ён пайшоў у пякарню, i адтуль даляцеў яго гучны, нецярплiвы голас:Я цябе клiкаў. Чаму ты не абзываешся? Пан палкоўнiк хоча цябе зараз жа бачыць. Прыгладзь валасы ды паспяшайся.

З'явiўся Жуль, iшоў ён нехаця, нага за нагу, валасы i рукi ў муцэ. Ясныя шэрыя вочы яго глядзелi прама i шчыра i не апусцiлiся пад выпрабавальным позiркам палкоўнiка.

- Значыцца, ты сумуеш па зорках, - сказаў Пiне, з цiкавасцю разглядаючы юнака. - Чаму б гэта?

- Чаму чалавеку чаго-небудзь хочацца? - адказаў Жуль i няўцямна пацiснуў плячамi. - Мабыць, так я ўжо створаны.

- Цудоўны адказ, - ухвалiў Пiне. - Так ужо чалавек створаны. Тысячы людзей кожную гадзiну давяраюць сваё жыццё аднаму-адзiнаму пiлоту. I нiчога кепскага з iмi не здараецца. А чаму? Ды таму, што так ужо ён створаны - пiлотам. Палкоўнiк павольна агледзеў Жуля з ног да галавы. - I ўсё-такi ты пячэш хлеб.

- Павiнен жа нехта i хлеб пячы, - умяшаўся Траба. - Не ўсiм жа лятаць да зорак.

- Маўчаць! - загадаў Пiне. - Вы ўступаеце ў змову з жанчынай, каб забiць жывую душу, - значыцца, вы забойца. Зрэшты, гэтага трэба было чакаць. Вы ж ураджэнец берагоў Роны, а там забойцаў процьма.

- Пане палкоўнiк, я зняважаны...

- Хочаш ты i надалей служыць гэтаму забойцу? - спытаў палкоўнiк у Жуля.

- Мсье Траба быў гэтакi добры да мяне. Вы мне даруйце...

- А як жа яму не быць добрым, - перабiў Пiне. - Ён хiтрун. Усе Траба заўсёды былi хiтрыя. - Ён весела падмiргнуў пекару, Жуль гэта прыкмецiў, i ў яго адразу зрабiлася лягчэй на душы. - Але ад усiх навабранцаў абавязкова патрабуецца адно, - гаварыў далей палкоўнiк ужо больш сур'ёзным тонам. Паспрабуй здагадацца, што менавiта.

- Кемлiвасць, пане палкоўнiк? - рызыкнуў Жуль.

- Так, безумоўна, але адной кемлiвасцi мала. Патрабуецца, каб навабранец усёй сваёй iстотай iрваўся ў космас.

- Дык гэтак жа i ва ўсiм, - зноў умяшаўся Траба. - Калi любiш сваю работу, працуеш як мага старанней i чым найлепш. От узяць хоць бы мяне: калi б мне было ўсё адно, што хлеб, што не хлеб, я, мусiць, жаваў бы цяпер тытунь у электрычнай пякарнi i рук бы нiколi не мыў.

- Кожны год у Касмiчны каледж паступаюць дзесяць тысяч юнакоў, - сказаў Пiне Жулю. - I болей за восем тысяч яго не заканчваюць. Iм не хапае пораху вытрымаць чатыры гады ўпартай працы i засяродзiць усе свае думкi i ўсе сiлы душы на адным. Так што шмат хто кiдае на паўдарозе. Сорам i ганьба! Ты згодзен?

- Згодзен, пане палкоўнiк, сорам i ганьба, - пацвердзiў Жуль i насупiў бровы.

- Ха! - сказаў Пiне, вельмi задаволены. - У такiм выпадку давай пазбавiм гэтага крывапiўца Траба яго здабычы. Мы знойдзем яму другога хлопца, якi створаны для таго, каб стаць пекарам.

- Але, мсье...

- Я дам табе рэкамендацыю ў Касмiчны каледж i ўзамен прашу ў цябе толькi аднаго.

У Жуля заняло дух.

- О пане палкоўнiк! Чаго ж?

- Заўсёды будзь такi, каб мне не было за цябе сорамна!

Ён сядзеў у сябе ў кабiне, вочы ў яго запалi i пачырванелi ад стомы, а "Прывiд" iмклiва праразаў прастору. За дваццаць напружаных, пакутлiвых гадоў ён збудаваў цэлую лесвiцу i прыступка за прыступкай падняўся да чына капiтана. Цяпер ён славiўся як адзiн з сама дасведчаных, спрактыкаваных камандзiраў касмiчнай службы. I ўсё гэта непарушна грунтавалася на адной запаведзi, якая падтрымлiвала яго ў сама цяжкiя хвiлiны: "Заўсёды будзь такi, каб мне не было за цябе сорамна!"

Яго мацi i палкоўнiк Пiне даўно памерлi, але да апошняй сваёй часiны яны iм ганарылiся: ён жа стаў капiтанам.

Ён быў штурманам, другiм пiлотам, потым першым, i месца яго было на носе карабля, як ён заўсёды марыў, i ён сапраўды акунаўся ў неабсяжны зорны свет, якi гэтак любiў. Мерна чаргавалiся гадзiны, што былi адведзены на сон, адпачынак i работу, i, калi ён працаваў, яго ўвесь час перапаўняла неаслабнае захапленне перад тым, што яму даводзiлася бачыць, назiраць, вывучаць.

А цяпер ён прамяняў усё гэта на добраахвотнае зняволенне ў нетрах карабля, i навокал ужо нiчога не было - адны толькi цьмяныя сцены са сплаву тытану ды завалены паперамi стол.

У любую хвiлiну работы, у любую хвiлiну адпачынку, а нярэдка i перарываючы сон ён адказваў на пытаннi, прымаў рашэннi, рабiў запiсы ў спецыяльных кнiгах, запаўняў тысячы дзелавых бланкаў. Як кажуць, спрэс адна пiсанiна...

Праз гадзiну пасля вячэры:

- Прашу прабачэння, капiтан. Гэты таўстун з Дзюсельдорфа зноў напiўся да зялёных чорцiкаў. Выцяў сцюарда, якi спрабаваў яго ўцiхамiрыць. Прашу дазволу замкнуць яго на гаўптвахце.

- Дазваляю.

Або сярод неспакойнага чуйнага сну хтосьцi рашуча трасе яго за плячо:

- Прашу прабачэння, капiтан. У дзесятай i адзiнаццатай дзюзах раскалолася пракладка. Прашу дазволу адключыць энергiю на дзве гадзiны, пакуль будзе праводзiцца рамонт.

- Дазваляю. Няхай дзяжурны штурман паведамiць мне пра каардынаты, як толькi здолее весцi далей палёт.

Праз дзве гадзiны зноў тармосяць за плячо:

- Прашу дараваць за турботы, капiтан. Рамонт закончаны. Вось нашы каардынаты.

Пытаннi.

Запаўненне бланкаў.

Просьбы, даклады, запатрабаваннi, здарэннi, рашэннi, адказы, распараджэннi, загады. Нi хвiлiны спакою.

I зноў паперы.

- Прашу прабачэння, капiтан. Двое пасажыраў, Уiльям Арчэр i Мэрыён Уайт, хочуць пажанiцца i аформiць шлюб. Калi вам будзе зручна правесцi абрад.

- Медыцынскi агляд прайшлi?

- Прайшлi, капiтан.

- Пярсцёнак у жанiха ёсць?

- Няма, капiтан.

- Даведайцеся дакладны памер i выдайце яму пярсцёнак з карабельных запасаў па звычайнай цане - дваццаць даляраў.

- А калi будзе абрад, капiтан?

- У чатыры склянкi. Паведамiце мне, цi задавальняе iх гэты час.

I зноў паперы. Два пасведчаннi аб нараджэннi i iх копii, два пасведчаннi аб эмiграцыi, дзве медыцынскiя даведкi, два дазволы на ўезд. Пасведчаннi аб шлюбе ў трох экземплярах - для ўрада Зямлi, для ўрада Сiрыуса i для Ўлiковага аддзела Кiраўнiцтва касмiчнай службы. I адзiн арыгiнальны экземпляр для маладой.

I гэтак без канца, усе справы, якiя толькi можна ўявiць, вялiкiя i малыя, у любы час дня i ночы, без усякага перадыху. Калi карабель пасля доўгага палёту нарэшце прызямляўся, адзiн толькi капiтан спускаўся ўнiз па трапе няўпэўненымi крокамi, галава ў яго кружылася ад пастаяннага нервовага напружання i недасыпання, i гэта нiкога не здзiўляла, як быццам так i трэба. Часам яго адольвала спакуса падаць рапарт з просьбай панiзiць яго ў чыне, але ж...

"Заўсёды будзь такi, каб мне не было за цябе сорамна!"

"Прывiд" зрабiў пасадку ў Баталбары, на планеце Дэйсед сiстэмы Сiрыуса. Палёт працягваўся дзвесце восемдзесят пяць зямных сутак.

Калi былi скончаны ўсе фармальнасцi, што звязаны з пасадкай, капiтан Жуль Рыу сышоў з карабля i нiбы ў тумане паплёўся да гасцiнiцы матулi Крэчмер. Так было заведзена, i так раiлi рабiць сама лепшыя псiхолагi.