- Вам задавалi такiя пытаннi?

- Мы не павiнны пра гэта гаварыць. Але такiя выпадкi ўжо былi. I звычайна не парушалi ходу эксперыменту. Сiстэма часу стабiльная i iнерцыйная. Яна падобная на мора, якое паглынае смерчы...

- Я жыла даўно... - уголас падумала Ганна. - Для вас я выкапень. Выкапень, якi жыў даўным-даўно. Мамант.

- У пэўнай ступенi так. - Кiн не хацеў ашчаджаць пачуццi дзяўчыны. Для мяне вы памерлi семсот гадоў назад.

- Вы ў гэтым упэўнены?

- Упэўнены. Хоць i не бачыў вашай магiлы.

- Дзякую за шчырасць... Я была ўчора на могiлках. Там, на пагорку. Я магу ацанiць велiчыню гэтай прорвы.

- Мы хочам пераадолець яе.

- I забраць адтуль чалавека? А калi ён будзе няшчасны?

- Ён генiяльны. Генiй адаптабельны. У нас ёсць практыка.

- Вы катэгарычны.

- Нi ў якiм разе. Я заўсёды i ўсё правяраю сумненнем. Катэгарычны Жуль. Можа быць, таму, што малады. Ды не гiсторык, а фiзiк-кранiст.

- Вы гiсторык?

- У нас няма строгага падзелу на спецыяльнасцi. Мы ўмеем многае.

- Хоць у цэлым вы не змянiлiся.

- Антрапалагiчны тып чалавека застаўся ранейшы. Мы далёка не ўсе прыгожыя i нават не ўсе разумныя.

- Ува мне прачынаюцца пытаннi, - сказала Ганна, спынiўшыся ля ганка.

Кiн выняў з бочкi граблi i прыставiў да сцяны.

- Разумеецца, - сказаў ён. - Аб населенасцi Сусвету, аб сацыяльным ладзе, аб войнах i мiры... Выбачайце, Ганна. Я нiчога не магу вам адказаць. Хоць, спадзяюся, сам факт майго прылёту сюды ўжо аптымiстычны. I тое, што мы можам займацца такой дзiўнаю справай, як пошукi старажытных мудрацоў...

- Гэта нiчога не даказвае. Можа, вы займаецеся пошукамi мозгу не ад добрага жыцця.

- Пры кепскiм жыццi не хапае энергii i часу на такiя заняткi. А што належыць да недахопу генiяў... У веснiчках паказаўся дзед Генадзь са збанком.

- Добры дзень, - сказаў ён, быццам не заўважаючы Кiна, якi стаяў да яго спiною, - ты чаму па малако не прыйшла?

- Пазнаёмцеся, - сказала Ганна. - Гэта мае знаёмыя прыехалi.

Кiн марудна павярнуўся.

6

Раптам i неяк дзiўна ў Кiна змянiўся твар. Ён выцягнуўся, скура абвiсла, сабралася ў маршчыны; здавалася, ён адразу пастарэў гадоў на дваццаць.

- Генадзь... прабачце, не памятаю...

- Проста Генадзь, дзед Генадзь. Якiм ветрам? А я вось учора яшчэ Ганне казаў: рэстаўратар Васiльеў, чалавек вядомы, абяцаў мне, што не пакiне без увагi нашы мясцiны, з прычыны гiстарычнага iнтарэсу. Але не чакаў, што так хутка.

- Ага, - цiха сказала Ганна. - Зразумела, Васiльеў. Вядомы рэстаўратар з Ленiнграда.

I ў гэтым, калi ўдумацца, не было нiчога дзiўнага: вядома, яны бывалi тут раней, вынюхiвалi, шукалi месца сваёй машыне. Сур'ёзныя людзi, вялiкiя стаўкi. А вось недаацанiлi дзедавай страсцi да гiсторыi.

- I надоўга? - спытаўся дзед Генадзь. - Зараз да мяне пойдзем, гарбаты пап'ём. Як там сям'я, як супрацоўнiкi? А я ўжо невялiкi музей сабраў, некаторыя рэчы маюць навуковы iнтарэс.

- Абавязкова, - усмiхнуўся Кiн чароўнай грымасай стомленага ад пастаяннай рэстаўрацыi, ад пошукаў i знаходак вялiкага чалавека. - Але мы ненадоўга, праездам. Ганну праведалi.

- Праведалi, - рэхам адгукнулася Ганна.

- Правiльна, - згадзiўся дзед, улюбёна гледзячы на свайго кумiра, - я зараз свой музей сюды прынясу. Разам паглядзiм i выслухаем вашы парады.

Кiн раптам адрасаваў Ганне ўмольны позiрк: ратуйце!

- Не за так, - дала знаць Ганна толькi губамi, адвярнуўшыся ад пiльнага дзеда. - Мы пасля зойдзем, - сказала яна. - Разам зойдзем, не трэба музей сюды несцi, можна пагнуць што-небудзь цi зламаць...

- Я асцярожна, - сказаў дзед. - Вы, пэўна, разумееце, што мой музей пакуль што не вельмi вялiкi. Я некаторыя рэчы на месцах пакiдаю. Адзначаю i пакiдаю. Мы з вамi павiнны на пагорак схадзiць, там я знайшоў дужа цiкавы крыж, увесь у карункавай разьбе, належаў купцу другой гiльдзii Сумарокаву, жонка i чада яго надта скрушна тужылi ў вершах.

Ганна зразумела, што i яна бяссiльная перад нацiскам дзеда. Паратунак прыйшоў нечакана. У сенцах зарыпела, дзверы адчынiлiся. З'явiўся Жуль у скуранцы. Твар знявечаны палавецкiмi вусамi.

- Цярэнцiй Iванавiч, - сказаў ён шафёрскiм голасам, - праз пятнаццаць хвiлiн едзем. Нас чакаць не будуць. - Ён спагадлiва кiўнуў дзеду Генадзю, i дзед разгубiўся, таму што ад Жуля павявала ўпэўненасцю i непарушнасцю занятага чалавека.

- Так, безумоўна, - згадзiўся Кiн. - Пятнаццаць хвiлiн.

- Паспеем, - сказаў дзед хуценька. - Паспеем. Паглядзiм. А машына няхай да мяне пад'едзе. Дзе яна?

- Там, - няпэўна махнуў рукою Жуль.

- Зразумела. Значыць, чакаем. - I дзед з адчайным натхненнем павёў да веснiчак рэстаўратара Васiльева, сумнiцельнага чалавека, якому Ганна мела неасцярожнасць амаль што паверыць.

"Цiкава, як вы цяпер выблытаецеся?" Ганна глядзела iм услед. Дзве постацi - маленькая, у капелюшы, дажджавiку, i высокая, у джынсах i чорным свiтэры, - хутка iшлi па схiле. Дзед размахваў рукамi, i Ганна ўявiла сабе, з якiм iмпэтам дзед выкладае звесткi, што бязмерна напаўнялi яго.

Яна павярнулася да ганка. Жуль рукою трымаўся за доўгiя вусы.

- Я ўпэўнены, што ўсё рухне, - паведамiў ён. - Другая накладка за два днi. Я разнясу групу падрыхтоўкi. Па нашых звестках, дзед Генадзь павiнен быў на два тыднi з'ехаць да сына.

- Маглi ў мяне папытацца.

- Кiн паводзiў сябе як хлапчук. Не заўважыць старога. Не паспець прыняць нiякiх мер! Трацiць хватку. Ён вам расказаў?

- Часткова, мой далёкi прашчур.

- Не можа быць, - сказаў Жуль. - Я ўважлiва падбiраў продкаў.

- Грэбуеце?

- Асцерагаюся настырных дзяўчат.

- Што ж будзе далей?

- Будзем выручаць, - сказаў Жуль i нырнуў у дзверы.

Ганна прысела на парог, адпiла са збанка - сырадой быў яшчэ цёплы, духмяны. Паказаўся Жуль.

- Не забудзьце прыклеiць вусы, - сказала Ганна.

- Застанецеся тут i нiкога не пускайце.

- Слухаюся, мой генерал. Малака хочаце?

- Няма калi, - адказаў Жуль.

Ганне было вiдаць, як ён спынiўся перад веснiчкамi, разгарнуў далонь на ёй ляжаў малюсенькi камп'ютэр - i пальцам левай рукi пачаў нацiскаць на iм кнопкi.

Схiл пагорка i лес, на фоне якiх стаяў Жуль, закалыхалiся i пачалi расплывацца, iх нiбыта ахутвала дымам. Дым гусцеў, набываючы форму куба. Раптам Ганна ўбачыла, што перад веснiчкамi на вулiцы ўзнiкла аб'ёмная выява "газiка". Ганна паставiла збанок. "Газiк" здаваўся сапраўдны, бакi яго паблiсквалi, а да радыятара прыляпiўся бярозавы лiсток.

- Пераканаўча, - сказала Ганна, накiроўваючыся да веснiчак. - А навошта вам гэта галаграфiя! Дзеда на гэтым не правядзеш.

Жуль адчынiў дзверцы i залез у кабiну.

- Дык гэта не галаграфiя? - тупа спыталася Ганна.

- I не гiпноз, - сказаў Жуль.

Пра нешта ўспомнiўшы, ён высунуўся з машыны, правёў рукой уздоўж кузава. Узнiклi белыя лiтары: "Экспедыцыйная".

- Вось так, - сказаў Жуль i выняў з кiшэнi ключы. Завёў рухавiк. Машына завуркатала i заглушылася.

- А, каб цябе, - прамармытаў шафёр. - Прыйдзецца папiхаць.

- Я вам не памочнiца, - сказала Ганна. - У вас колы да зямлi не датыкаюцца.

- А я што казаў, - пагадзiўся Жуль. Машына крыху асела, загайдалася i на гэты раз завялася. Набiраючы хуткасць, "газiк" пакацiўся па зялёным схiле ўнiз, да броду.

Ганна выйшла за плот. На зямлi былi вiдаць рубчатыя сляды шын.

- Напэўна, яны з будучынi, - сказала Ганна сама сабе. - Пайду згатую абед.

Псеўдарэстаўратары вярнулiся толькi праз гадзiну. Пехатою прыйшлi з рэчкi. Ганна ўжо наварыла лапшы з кансервамi.

Яна пачула iх галасы ў сенцах. Праз хвiлiну Кiн заглянуў на кухню, пацягнуў носам i сказаў:

- Добра, што здагадалася. Я смяртэльна прагаладаўся.

- Дарэчы, - сказала Ганна, - маiх прадуктаў надоўга не хопiць. Або прывозьце з будучынi, або здабывайце дзе хочаце.

- Жуль, - сказаў Кiн, - зрабi ласку, прынясi сюды прадукты.