Здзiўленне з'явiлася на твары ў сакратара, якi згорбiўся над нiзенькiм столiкам i запiсваў паказаннi. Ён падняў голаў i адразу ж зноў нахiлiўся над пергаментам.

- Мноства розных людзей сцякаецца ў гэты горад перад святам. Бываюць сярод iх магi, астролагi, прадказальнiкi i забойцы, - гаварыў аднатонна пракуратар, - а трапляюцца i хлусы. Ты, напрыклад, хлус. Ясна запiсана: падбухторваў разбурыць храм. Гэта сведчаць людзi.

- Гэтыя добрыя людзi, - загаварыў арыштант i паспешна дадаў: - iгемон, працягваў: - нiдзе не вучылiся i ўсё зблыталi, што я гаварыў. Я наогул пачынаю баяцца, што блытанiна гэтая будзе працягвацца надта доўга. I ўсё з-за таго, што ён няправiльна запiсвае следам за мною.

Настала маўчанне. Цяпер ужо другое вока цяжка глядзела на арыштанта.

- Паўтараю табе, але апошнi раз: перастань прытварацца, бандыт, - прамовiў Пiлат мякка i роўна, - за табой запiсана няшмат, але i запiсанага дастаткова, каб цябе павесiць.

- Не, не, iгемон, - увесь напружыўся ад жадання пераканаць арыштант i загаварыў: - Ходзiць, ходзiць адзiн з казлiным пергаментам i няспынна пiша. Але я аднойчы зазiрнуў у гэты пергамент i жахнуўся. Абсалютна нiчога, што там запiсана, я не гаварыў. Я яго ўмольваў: спалi ты, пабойся бога, свой пергамент! Але ён вырваў яго ў мяне з рук i ўцёк.

- Хто гэта? - пагардлiва спытаў Пiлат i дакрануўся рукой да скронi.

- Левiй Мацей, - ахвотна растлумачыў арыштант, - ён раней быў зборшчыкам падаткаў, я з iм сустрэўся ўпершыню на дарозе ў Вiфагii, там, дзе вуглом выступае фiгавы сад, i разгаварыўся з iм. Спачатку ён ставiўся да мяне непрыязна i нават зневажаў мяне, гэта значыць думаў, што зневажае, калi называе сабакам, - тут арыштант усмiхнуўся, - я асабiста не бачу нiчога дрэннага ў гэтым зверы, каб крыўдзiцца на такое слова...

Сакратар перастаў запiсваць i спадцiшка кiнуў здзiўлены позiрк, але не на арыштаванага, а на пракуратара.

- ...аднак пасля таго як выслухаў мяне, пачаў дабрэць, - працягваў Iешуа, - нарэшце кiнуў грошы на дарогу i сказаў, што пойдзе падарожнiчаць са мною...

Пiлат усмiхнуўся адной шчакою, выскалiў жоўтыя зубы i сказаў, завярнуўшыся ўсiм тулавам да сакратара:

- Во, горад Ершалаiм! Чаго толькi не пачуеш у iм. Зборшчык падаткаў, цi чулi вы, кiнуў грошы на дарогу!

Сакратар не ведаў, што адказаць на гэта i палiчыў за лепшае паўтарыць Пiлатаву ўсмешку.

- А ён сказаў, што грошы яму сталi ненавiсныя, - растлумачыў Iешуа дзiўны ўчынак Левiя Мацея i дадаў: - I з гэтага часу ён зрабiўся маiм спадарожнiкам.

Усё яшчэ выскаляючыся, пракуратар паглядзеў на арыштанта, потым на сонца, якое няўмольна рухалася на захад, уставала над коннымi скульптурамi на гiпадроме, якi ляжаў далёка ўнiзе справа, i раптам з нейкаю прыкраю пакутай падумаў, што прасцей за ўсё было б прыбраць з балкона гэтага дзiўнага разбойнiка толькi двума словамi: "Павесiць яго". Прагнаць потым канвой, пайсцi з каланады ў палац, загадаць зацямнiць пакой, звалiцца на ложак, запатрабаваць халоднай вады, жаласным голасам паклiкаць сабаку Бангу, паскардзiцца яму на гемiкранiю. I думка пра атруту раптам спакуслiва прамiльгнула ў хворай пракуратаравай галаве.

Ён глядзеў каламутнымi вачыма на арыштанта i нейкi час маўчаў, пакутлiва ўспамiнаў, з-за чаго на бязлiтасным ершалаiмскiм сонцы стаiць перад iм арыштант з тварам, пакалечаным ад удараў, i пра што яшчэ нiкому не патрэбнае давядзецца пытацца.

- Левiй Мацей? - хрыплым голасам спытаўся хворы i заплюшчыў вочы.

- Ага, Левiй Мацей, - даляцеў да яго тонкi голас, якi прыносiў яму пакуту.

- А вось што ўсё ж ты гаварыў натоўпу ля храма на базары?

Голас арыштанта, здавалася, калоў Пiлату ў скроню, было невыносна пакутлiва, голас гэты гаварыў:

- Я, iгемон, гаварыў пра тое, што развалiцца храм старое веры i ўзнясецца новы храм iсцiны. Сказаў гэтак, каб лепш зразумела было.

- Нашто ж ты, валацуга, на базары абдурваў народ, расказваў пра iсцiну, аб якой i сам нават не маеш уяўлення? Што гэта такое iсцiна?

I пракуратар падумаў: "О багi мае! Я пытаюся ў яго пра зусiм непатрэбнае на судзе... Мая галава зусiм адурнела..." I зноў прымроiлася яму чаша з цёмнаю вадкасцю. "Атруты мне, атруты!"

I зноў ён пачуў голас:

- Iсцiна найперш тое, што ў цябе балiць галава, i балiць гэтак моцна, што ты маладушна падумваеш пра смерць.I ў цябе не толькi не стае сiлы гаварыць са мной, але табе нават цяжка глядзець на мяне. I зараз я мiжволi раблюся тваiм катам, што мяне засмучае. Ты не можаш нават думаць нi пра што i марыш толькi пра тое, каб прыйшоў твой сабака, адзiная, вiдаць, iстота, якую ты любiш. Але пакуты твае зараз кончацца, галава балець перастане.

Сакратар вылупiў вочы на арыштанта i не дапiсаў слова.

Пiлат падняў пакутлiвыя вочы на арыштанта i ўбачыў, што сонца ўжо даволi высока над гiпадромам, што прамень прабраўся ў каланаду i падбiраецца да стаптаных сандаляў Iешуа, што той пазбягае сонца.

Тут пракуратар устаў, сцiснуў галаву рукамi, а на жаўтлявым выгаленым яго твары адбiўся жах. Ён перасiлiў яго i зноў апусцiўся ў крэсла.

Арыштант тым часам працягваў гаварыць, але сакратар больш нiчога не запiсваў, а толькi выцягнуў шыю, як гусак, i стараўся не прамовiць i слова.

- Ну вось, усё i скончылася, - гаварыў арыштант, добразычлiва паглядаючы на Пiлата, - i я вельмi рады гэтаму. Я параiў бы табе, iгемон, пакiнуць на нейкi час палац i пагуляць пешшу дзе-небудзь у наваколлi, ну хаця б у садзе на Елiёнскай гары. Навальнiца пачнецца, - арыштант завярнуўся, прыплюшчыўся на сонца, - пад вечар. Прагулянка была б карысная табе, i я з задавальненнем суправаджаў бы цябе. У маёй галаве нарадзiлiся сякiя-такiя новыя думкi, якiя, думаю, былi б табе цiкавыя, i я ахвотна расказаў бы iх табе, бо ты ствараеш уражанне вельмi разумнага чалавека.

Сакратар смяротна пабялеў i ўпусцiў звiтак долу.

- Бяда ў тым, - прадаўжаў нiкiм не перапынены звязаны, - што ты занадта замкнуты i зусiм страцiў веру ў людзей. Нельга ж, пагадзiся, усю любоў аддаваць толькi сабаку. Беднае тваё жыццё, iгемон, - i пры гэтым арыштант яшчэ i ўсмiхнуўся.

Сакратар цяпер думаў толькi пра адно - верыць вушам сваiм альбо не. Даводзiлася верыць. Тады ён пастараўся ўявiць, якi будзе гнеў наравiстага пракуратара з-за гэтае нечуванае дзёрзкасцi арыштанта. I гэтага сакратар уявiць не мог, хоць i добра ведаў пракуратара.

Тады пачуўся асiплы, хрыплаваты голас пракуратара, якi сказаў па-лацiнску:

- Развяжыце яму рукi.

Адзiн з канваiраў стукнуў кап'ём, перадаў яго суседу, падышоў i зняў вяроўкi з арыштанта. Сакратар падняў звiтак, вырашыў пакуль што нiчога не запiсваць i нiчому больш не здзiўляцца.

- Прызнайся, - цiха па-грэцку спытаўся Пiлат, - ты вялiкi доктар?

- Не, пракуратар, я не доктар, - адказаў арыштант i з асалодаю пацёр змучаную i апухлую барвовую руку.

Крута з-пад iлба свiдраваў вачыма арыштанта Пiлат, i ў вачах гэтых не было болей каламуты, у iх з'явiлiся знаёмыя ўсiм iскаркi.

- Я не спытаўся ў цябе, - сказаў Пiлат, - магчыма, ты ведаеш i латынь?

- Ага, ведаю, - адказаў арыштант.

Чырвань выступiла на жаўтлявых Пiлатавых шчоках, i ён спытаўся па-лацiнску:

- Як ты даведаўся, што я хацеў паклiкаць сабаку?

- Ды гэта зусiм проста, - адказаў арыштант па-лацiнску, - ты вадзiў рукой у паветры, - арыштант паўтарыў Пiлатаў рух, - быццам хацеў пагладзiць, i губы...

- Ага, - сказаў Пiлат.

Памаўчалi, потым Пiлат спытаўся па-грэцку:

- Значыць, ты не доктар?

- Не, не, - жыва адказаў арыштант, - вер мне, я не доктар.

- Ну, добра. Калi хочаш, каб гэта было тайнай, няхай будзе. Да справы яно адносiн не мае. Дык ты працягваеш сцвярджаць, што не заклiкаў разбурыць... падпалiць цi iншым якiм-небудзь спосабам разбурыць храм?

- Я, iгемон, нiкога не заклiкаў рабiць хоць што-небудзь падобнае. Хiба ж я дурань?

- Не, ты зусiм не падобны на дурня, - цiха адказаў пракуратар i ўсмiхнуўся нейкаю страшнаю ўсмешкаю, - тады паклянiся, што гэтага не было.

- Чым ты хочаш, каб я пакляўся? - даволi жвава спытаў развязаны.

- Ну, хаця б сваiм жыццём, - адказаў пракуратар, - iм самы час паклясцiся, бо яно вiсiць на валаску, ведай пра гэта!

- Цi не думаеш, iгемон, што гэта ты яго павесiў? - спытаўся арыштант. Калi гэта так, то ты вельмi памыляешся.

Пiлат здрыгануўся i адказаў скрозь зубы:

- Я магу перарэзаць гэты валасок.

- I тут ты памыляешся, - арыштант светла ўсмiхнуўся, засланiўся рукой ад сонца i запярэчыў: - Згадзiся, што перарэзаць валасок можа толькi той, хто павесiў?

- Ага, ага, - з усмешкаю сказаў Пiлат, - цяпер я не сумняваюся, што нiчым не занятыя зявакi ў Ершалаiме хадзiлi ўслед за табою. Не ведаю, хто даў табе язык, але падвесiў яго добра. Дарэчы, скажы: цi праўда, што ты прыехаў у Ершалаiм праз Сузскiя вароты верхам на асле, а натоўп суправаджаў цябе i вiтаў, быццам нейкага прарока? - тут пракуратар паказаў на пергаментны звiтак.

Арыштант недаўменна паглядзеў на пракуратара.

- У мяне i асла няма нiякага, iгемон, - сказаў ён. - Прыйшоў я ў Ершалаiм сапраўды праз Сузскiя вароты, але пешшу, у суправаджэннi аднаго толькi Левiя Мацея, i нiхто мне нiчога не крычаў, бо мяне тады ў Ершалаiме нiхто не ведаў.

- Цi ведаеш ты такiх, - працягваў Пiлат i не зводзiў вачэй з арыштанта, нейкага Дзiсмаса, другога - Гестаса i трэцяга - Вар-равана?

- Гэтых добрых людзей я не ведаю, - адказаў арыштант.

- Праўда?

- Праўда.

- А цяпер скажы мне, чаму ты ўвесь час гаворыш "добрыя людзi"? Ты ўсiх гэтак называеш, цi што?

- Усiх, - адказаў арыштант, - дрэнных людзей проста няма на свеце.

- Упершыню чую пра гэта, - сказаў Пiлат i ўсмiхнуўся, - але, магчыма, я дрэнна ведаю жыццё! Далей можаце не запiсваць, - сказаў ён сакратару, хаця той i без гэтага нiчога не запiсваў, i працягваў гаварыць арыштанту: - У якой-небудзь грэцкай кнiзе ты вычытаў пра гэта?

- Не, сваiм розумам дайшоў.

- I ты прапаведуеш гэта?