- Фултан! - слаба паклiкаў ён. - Ты здольны добраахвотна памерцi адзiн-аднюткi на гэтым чортавым Тытане?

Другi пiлот нахмурыўся i нiчога не адказаў.

- Дык што, Фултан? - не сунiмаўся Лагерсан.

- Не ведаю, Арнэ. Можа, i не.

- Тады ж чаму вы глядзiце на мяне з такiм дакорам? Мы ж не пчолы i не мурашкi. I нават не насякомыя. Мы, што яшчэ горш, вартыя жалю, баязлiвыя людзi.

У яго перад вачыма паўставалi жахлiвыя вiдовiшчы: перапоўненыя бальнiцы, хворыя ляжаць у калiдорах i нават у дварах. А па вулiцах у бяссiльнай злосцi, праклiнаючы сваю бездапаможнасць, бегаюць лекары. Па дарогах iмчацца саставы з трупамi. З печаў крэматорыяў чадзiць дым... Усё чалавецтва паступова ператвараецца ў воблака попелу.

Лагерсан паглядзеў на хранометр.

- Дык вось, - сказаў ён, - ваш час скончыўся.

I ўсiх адразу прыгняла панурая цiшыня, кожны ў думках упаў на самае дно роспачы i адчуў жах.

- Добра, - разарваў цiшыню доктар Паўльсэн. - Мы доўга абражалi адзiн аднаго. Час прымацца за справу.

Патрэбны бiнты, сказаў ён, шмат бiнтоў i медыкаментаў, якiя ўжо паспелi выкiнуць за борт. I яшчэ яму патрэбен памочнiк. Выклiкалi Джо, якi некалi вучыўся на медыцынскiм факультэце.

Джо з'явiўся разам з Бобам Арджытаем.

- Джо, вы ўмееце рабiць укол у вену?

- Даводзiлася, доктар.

- Надзень скафандр, Боб, - загадаў Лагерсан. - Каля карабля ў кучы iншых рэчаў валяюцца дзве-тры скрынкi з бiнтамi. Знайдзi iх. Спытайся ў доктара, што яшчэ яму трэба.

Боб у страшэннай разгубленасцi ўтаропiўся на камандзiра. Яму зрабiлася страшна, страшна, што, як толькi ён пакiне карабель, дзверы зачыняцца i яго пакiнуць аднаго ў ледзяной пустынi.

Лагерсан, вiдаць, зразумеў яго стан. Ён ужо хацеў паўтарыць свой загад, але яго перабiў Фултан.

- Я пайду, - сказаў ён.

Твар у Лагерсана прасвятлеў.

- Значыць, ты са мною згодзен, Фултан?

- Як заўсёды, Арнэ.

Камандзiр уздыхнуў з палёгкай. Ён адчуў, як думкi ў яго праяснiлiся, кроў хутчэй пацякла па венах i ў яго зноў з'явiлася звыклая бадзёрасць. Працягваючы хадзiць па салоне, ён энергiчна аддаваў распараджэннi i сачыў за iх выкананнем.

Калi Фултан вярнуўся з бiнтамi, Лагерсан загадаў усiм сабрацца ў навiгацыйным салоне. Размова была вельмi кароткая. Людзi слухалi ў абсалютным маўчаннi, страцiўшы дар слова ад здзiўлення. I раптам Клiфт Iвенс заплакаў. Дарослы мужчына плакаў, хлюпаючы носам, як хлапчук, якога пакаралi без дай прычыны.

- Але чаму, - крыкнуў ён, - чаму нельга выкiнуць ксемедрын? Выкiнем яго к чорту цi пачакаем дзён з дваццаць!

- У цябе ёсць жонка, Клiфт?

Клiфт кiўнуў галавой.

- А дзецi?

- Двое, камандзiр.

- Тады паспрабуй зразумець мяне, Клiфт, Мы пакiнулi Зямлю больш за месяц назад. А раптам за гэты час твая жонка i дзеткi таксама захварэлi?

Клiфт выцер рукавом нос i ўзняў галаву. Але сёй-той глядзеў на камандзiра панура i злосна, грозна сцiснуўшы кулакi, нiбы чакаючы толькi сiгналу, каб кiнуцца на яго. Гэта не ўнiкла ўвагi Лагерсана. Ён ускiнуў прамянёвы пiсталет i навёў яго на сцяну. Паступова твары людзей праяснiлiся, гнеўныя агеньчыкi ў вачах патухлi.

- Першы буду я, - сказаў Лагерсан, - апошнi - Фултан. Гэта не таму, што я не давяраю вам. Хоць, урэшце... Словам, я хачу пазбегнуць магчымых беспарадкаў. Напэўна, адразу пасля аперацыi... мне будзе даволi кепска. На гэты час камандаванне прыме Фултан. Перш чым падыдзе яго чарга, я ўжо буду на нагах. Астатнiя васемнаццаць чалавек кiнуць жэрабя, каму за кiм iсцi на аперацыю. I апошняе. Магчыма, караблю ўдасца ўзляцець да таго, як будзе закончана апошняя, дваццатая аперацыя. Дык вось, я хачу, каб вы ясна зразумелi - на гэта разлiчваць няма чаго. I калi нам суджана страцiць руку, то праз гэта пройдуць усе, за выключэннем, зразумела, доктара. I толькi калi дваццаць рук будуць выкiнуты за борт, я нацiсну кнопку. Пасля гэтага я выкiну i пiсталет. Вось i ўсё.

Аляксей i Iрына стаялi паводдаль, моцна трымаючыся за рукi. Лагерсан падышоў да iх.

- Паверце, мне вельмi шкада, Iрына. Вы i Аляксей... - Ён замоўк.

Аляксей нiчога не адказаў. Iрына таксама маўчала. Яны глядзелi на камандзiра сумна, але спакойна.

Лагерсан пайшоў далей, узiраючыся ў твары касманаўтаў.

- Доктар, - сказаў ён дрыготкiм голасам. - Я гатовы. Можаце пачынаць.

- Дэвiд, - паклiкаў настаўнiк. - Ты скончыў?

Дэвiд устаў, узяў кнiгу i пайшоў да дошкi, залажыўшы пальцам разгорнутую старонку. Вочы ў яго блiшчалi, а шчокi зрабiлiся пунсовыя.

- Цяпер ты зразумеў, чаму Тытан называюць яшчэ i "Месяцам дваццацi рук"?

- Ага, спадар настаўнiк.

- Дык вось, Дэвiд... Пасля рэйса "Iбiса" прайшло чатыры стагоддзi. З таго часу кожны касманаўт лiчыць для сябе за найвышэйшы гонар, калi пасля многiх гадоў спадзвiжнiцкай працы i самаахвяравання яго ўзнагароджваюць ордэнам "Пурпуровай рукi". Табе гэта зразумела?

- Вядома, спадар настаўнiк... А што... што сталася з доктарам Паўльсэнам?

- А, з доктарам "Iбiса", - уздыхнуў настаўнiк. - Ён таксама быў удастоены мноства ўзнагарод i высокiх ушанаванняў. Ну, а потым... Паводле адных крынiц, неўзабаве пасля гэтага ён загiнуў у аўтамабiльнай катастрофе, другiя сцвярджаюць, быццам ён скончыў самагубствам.

- Самагубствам?! Але чаму?

- Не ведаю, дружа. Можа, таму, што толькi яму нiхто не мог тады ампутаваць руку...

Дэвiд панурыўся. Настаўнiк пачаў расказваць пра бязмежнасць i прыгажосць космасу, пра незнаёмыя светы, дзе не ведаюць зямных нягод, светы, якiя бясконца далёкiя i неабсяжныя...

Дэвiд сеў на месца, а настаўнiк працягваў урок. Яго злёгку гугнявы голас разносiўся па класе. Вучнi сядзелi моўчкi i як зачараваныя лавiлi кожнае настаўнiкава слова.

I толькi Дэвiд быў у сваiх думках. Заўтра ён як след вывучыць заданне. I больш не будзе балбатаць i не слухаць настаўнiка на ўроках астраномii. Але сёння ён не можа слухаць. Ён думае пра тое, што бацька, вiдаць, моцна засмуцiцца. Але ён не хоча больш быць хiрургам: зямны шар для яго цяпер вельмi малы. Ён уздымае вочы, i погляд яго прыцягваюць зорныя карты, якiя вiсяць на сцяне. Паступова абрысы навакольных прадметаў знiкаюць, i Дэвiд застаецца адзiн, зачараваны мiгаценнем далёкiх свяцiлаў.