Выводзячы мяне з клеткi, Зiра шапнула мне на вуха:

Ї Народу будзе процьма, як на ўрачыстасцi, а журналiсты ўсе збяруцца. Усе ўсхваляваныя i чакаюць сенсацыi. Гэта выдатна. Будзь мужны!

Яе маральная падтрымка была мне проста неабходная. Я адчуваў, што нервы мае здаюць. Прамову сваю я перачытваў усю ноч. Я ведаў яе слова ў слова, яна павiнна была пераканаць любога асталопа, але не давала спакою страшная думка, што мне не дазволяць нават загаварыць.

Гарылы ўпiхнулi мяне ва ўсталяваную на грузавiку клетку, дзе ўжо было некалькi падвопытных людзей, якiя заслужылi гонар паўстаць перад вучонаю сходкаю менавiта праз свае асаблiвасцi. Неўзабаве мы даехалi да велiзарнага будынка, завершанага купалам. Вартаўнiкi ўвялi нас у вестыбюль каля залы пасяджэнняў. Ля сцен вестыбюля стаялi клеткi, у якiх нам прыйшлося чакаць, пакуль нас збяруцца прадэманстраваць. Раз-пораз напышлiвы гарыла ў чорным мундзiры адчыняў дзверы ў вестыбюль i выкрыкваў нумар, пасля чаго вартаўнiкi бралi названага чалавека на ланцуг i выводзiлi ў залу. Кожны раз, калi ў дзвярах з'яўляўся гэты гарыла, сэрца маё ледзь не выскоквала з грудзей. Праз прачыненыя дзверы з залы пасяджэнняў даносiлiся цьмяны гул, крыкi, iншы раз апладысменты.

Усiх прадэманстраваных падвопытных адразу ж выводзiлi з вестыбюля, i, пакуль я лiхаманкава згадваў асноўныя палажэннi сваёй прамовы, у вестыбюлi не засталося нiкога, апроч мяне i вартаўнiкоў. Напэўна, мяне пакiдалi на канец, як зорку. Нарэшце, расчынiўшы дзверы, гарыла ў чорным выкрыкнуў мой нумар. Я ўскочыў, выхапiў з лап у аслупянелага вартаўнiка ланцуг, якi ён збiраўся прышпiлiць да майго ашыйнiка, i зрабiў гэта сам. Потым у суправаджэннi двух вартаўнiкоў я цвёрдым крокам увайшоў у залу пасяджэнняў - i адразу ж спынiўся, аслеплены i разгублены.

З дня майго прыбыцця на планету Сарору я ўбачыў багата недарэчных сцэн. Мне здавалася, што я ўжо прызвычаiўся да малпаў i iх паводзiн настолькi, што мяне больш нiшто не можа здзiвiць. Аднак фантастычнасць i грандыёзнасць убачанага вiдовiшча шакiравалi мяне, i я якi ўжо раз спытаўся ў сябе, цi не бачыцца гэта мне нейкi кашмарны сон.

Я апынуўся на дне гiганцкага амфiтэатра, якi нагадаў мне лейкападобнае Дантава пекла: усе лаўкi вакол мяне i нада мною былi запоўнены малпамi. Тысячамi малпаў! Нiколi ў жыццi не бачыў я яшчэ столькi малпаў у адным месцы сама вар'яцкае ўяўленне зямнога чалавека не зможа намаляваць сабе падобнага вiдовiшча. Я быў проста раздушаны незлiчонай процьмаю малпаў.

Неверагодна кружылася галава, але я ўсё ж такi спрабаваў неяк зарыентавацца ў гэтым натоўпе. Але гарылы адразу ж выцягнулi мяне на сярэдзiну падобнай на цыркавую арэну круглай пляцоўкi з кафедраю для дакладчыка. Я павольна азiрнуўся. Рады лавак, запоўненыя малпамi, узносiлiся пад самы купал на неверагодную вышыню. На нiжнiх лаўках сядзелi сябры кангрэса, усе знакамiтыя вучоныя, усе ў паласатых штанах i цёмных рэдынготах, усе з ордэнамi на лацканах, усе сталага веку i амаль усе - арангутаны. Я заўважыў сярод iх толькi некалькi гарыл i шымпанзэ. Пашукаў вачыма Карнэлiя, але так i не знайшоў.

Ззаду ад удзельнiкаў кангрэса былi адведзены рады лавак для iх памочнiкаў i супрацоўнiкаў. На тым самым узроўнi быў i сектар прэсы, запоўнены журналiстамi i фатографамi. А вышэй, за другiм бар'ерам, сядзелi шматлiкiя гледачы. Мяркуючы па гуле, якiм сустрэлi маё з'яўленне, атмасфера ўжо была вельмi гарачая.

Я паспрабаваў знайсцi Зiру, якая павiнна была сядзець сярод асiстэнтаў. Мяне падтрымаў бы адзiн яе позiрк. Але i тут я быў расчараваны: у процьме д'ябальскiх пыс не было нiводнай знаёмай мне!

Тады я пачаў разглядаць жрацоў навукi. У адрозненне ад простых смяротных, якiя размясцiлiся на лаўках i крэслах, акадэмiкi сядзелi ў чырвоных аксамiтавых фатэлях. Усе акадэмiкi былi вельмi падобныя на Заюса. Згорбiўшыся, уцягнуўшы галовы ў плечы i сагнуўшы ў локцях доўгiя рукi, арангутаны з мудрым выглядам запiсвалi нейкiя заўвагi, а можа, проста што крэмзалi. У параўнаннi з узбуджанымi гледачамi верхнiх радоў выгляд у iх быў нейкi тупы. Мне здалося, што толькi маё з'яўленне, пра якое аб'явiлi па радыё, трохi абудзiла iх. Дальбог, памятаю, як тры арангутаны лiтаральна падскочылi i вылупiлiся на мяне, нiбыта iх вырвалi раптам са сну.

Словам, больш ужо не драмаў нiхто. Вiдаць, дэманстрацыя мяне Заюсам была гваздом праграмы: тысячы малпавых вачэй, захопленых або проста цiкаўных, працiналi мяне з усiх бакоў.

Мае вартаўнiкi ўзвялi мяне на ўзвышэнне, у цэнтры якога сядзеў прэзентабельны гарыла. Зiра сказала мне раней, што старшынстваваць на гэтым кангрэсе будзе не акадэмiк, як гэта бывала дагэтуль, а адмiнiстратар, таму што на папярэднiх кангрэсах прадстаўленыя самi сабе вучоныя заводзiлi бясконцыя дыскусii i не маглi прыйсцi нi да якога рашэння. Злева ад рэспектабельнага старшынi сядзеў яго сакратар-шымпанзэ, якi вёў пратакол пасяджэння. Справа стаяў фатэль, да якога па чарзе падыходзiлi дакладчыкi. Цяпер у яго пад не дужа багатыя апладысменты ўсеўся Заюс. Дзякуючы сiстэме мiкрафонаў i моцных пражэктараў нават гледачы сама апошнiх радоў цудоўна бачылi i чулi ўсё, што адбывалася на цэнтральнай эстрадзе.

Старшыня-гарыла пазванiў у званочак i, дамогшыся цiшынi, аб'явiў, што дае слова шаноўнаму Заюсу, каб той прадэманстраваў чалавека, пра якога ён ужо дакладваў асамблеi. Арангутан устаў, пакланiўся i пачаў сваю прамову. Пакуль ён гаварыў, я стараўся трымацца як мага больш асэнсавана. Напрыклад, калi ён упершыню згадаў пра мяне, я прыклаў руку да грудзей i зрабiў ветлiвы паклон, якi выклiкаў у аўдыторыi гучны смех. Праўда, старшыня хутка перапынiў яго званочкам. А я зразумеў, што не дасягну такiм чынам нiчога: сама разумныя мае дзеяннi будуць успрымацца як звычайны вынiк выдатнай дрэсiроўкi. Таму я больш не варушыўся да самага канца Заюсавай прамовы.

Нарэшце Заюс падсумаваў зробленыя высновы i аб'явiў, што прадэманструе зараз мае здольнасцi - розныя прыстасаваннi для яго праклятых эксперыментаў былi ўжо расстаўлены на эстрадзе. На заканчэнне Заюс паведамiў, што, акрамя таго, я здольны, як некаторыя птушкi, паўтараць асобныя словы i што ён спадзяецца прымусiць мяне вытварыць гэтае штукарства i перад асамблеяй. Пасля ён узяў куфэрак са шматлiкiмi замкамi i працягнуў яго мне. Але замест таго каб хутка справiцца з усiмi гэтымi засаўкамi i кручкамi, я зрабiў па-свойму.

Мой час настаў! Я ўзняў руку, цiхенька пацягнуў ланцуг i, наблiзiўшыся да мiкрафона, звярнуўся да старшынi кангрэса:

- Шаноўны пан старшыня! - пачаў я, стараючыся гаварыць на малпавай мове як мага чысцей. - Я з вялiкiм задавальненнем адчыню для вас гэты куфэрак i вельмi ахвотна зраблю ўсе нумары праграмы. Але перш чым прыступiць да гэтых занадта лёгкiх мне вопытаў, я прашу дазволу зрабiць заяву, якая, я перакананы, уразiць гэты вялiкавучоны сход.

Я выразна прамаўляў кожнае слова, i ўсё, што я сказаў, малпы вельмi добра пачулi. Вынiк быў такi, на якi я разлiчваў. Малпы застылi на сваiх месцах нiбыта раздушаныя - запала такая цiшыня, што здавалася, усе нават дыхаць перасталi. Журналiсты забылiся на свае блакноты, i нiводны фатограф не ачомаўся ў гэтыя першыя iмгненнi настолькi, каб зрабiць хоць адзiн здымак гiстарычнага моманту.

Старшыня тупа глядзеў на мяне, нiчога не разумеючы. Тым часам Заюс ажно ўзвiўся.

- Пан старшыня! - загаласiў ён. - Я пратэстую...

Але тут ён зноў падавiўся, усвядомiўшы ўсю недарэчнасць спрэчкi з чалавекам. Я гэта скарыстаў i загаварыў зноў:

- Пан старшыня, з вялiкай павагай да вас я ўсё-такi настойваю, каб мне далi мажлiвасць выступiць. Скончыўшы, я выканаю, клянуся гонарам, усё, што запатрабуе высокашаноўны Заюс.

I тут у зале ўсчалася бура. Публiка звар'яцела! Малпы сплялiся ў iстэрычны, захоплены натоўп, крычалi "ўра", рагаталi i рыдалi. З усiх бакоў замiльгацелi яркiя ўспышкi блiцаў - гэта ачомалiся нарэшце рэпарцёры. Гвалт стаяў сама меней хвiлiн яшчэ з пяць, i ўвесь гэты час старшыня не зводзiў з мяне вачэй. Нарэшце ён узяў сябе ў рукi i зазванiў у званочак.