«А ты думаеш там, на Другім Паўшар'і, табе будзе лепей? Калі туды ссылаюць, то там, мусіць, ой як няхораша… — рыхтаваў ён сябе да самага горшага, але тут жа наноў злаваўся: — А няхай сабе і горай! Абы гэтых ёлупняў не бачыць!»

Заварушыліся саксупы. Прачнуліся самі і, паказваючы адзін аднаму на гадзіннікі, пачалі тармасіць і шафёра.

— Паехалі! — як толькі ён працёр вочы, строга загадалі ахоўцы, і шафёр, яшчэ пазяхаючы, паспешліва націснуў на газ, і машына рванулася з месца.

Куды яны едуць, як выглядае тое Другое Паўшар'е, ён, канечне ж, не ведаў і таму абыякава назіраў за ўсім, чакаючы, калі яго прывязуць куды трэба.

На месца прыехалі, як сонца было ўжо на захадзе. Ён здагадаўся, што дарога скончылася, калі машына спынілася ля нейкай вялікай упадзіны, ля самага адхоннага краю, калі з яе выйшлі саксупы і, размінаючы зацёклыя ад доўгага сядзення ногі і рукі, падышлі да нізіны, паглядзелі ўніз, зазірнулі ў будачку, што стаяла пры беразе, але нікога там не знайшлі, яна была парожняя.

Пачалі шчоўкаць рознымі тумблерамі, пакуль нарэшце нешта не залязгатала, заскрыгатала, забразгала, і з-пад будкі ў бок абрыву пасунулася раптам заржавелая жалезная лесвіца. Калі яна навісла над лагчынаю, саксупы спынілі механізм. Падышлі да машыны, паказалі, што трэба выходзіць. Радзім выйшаў і разам з ахоўнікамі падышоў да краю. Ахоўнікі сталі на лесвіцу, паставілі Радзіма між сабою, а шафёру паказалі рукамі, каб заняў іхняе месца ў будцы.

Праз хвіліну лесвіца зноў зарыпела, заскрыгатала і, паволі высоўваючыся, везла іх усё далей і далей ад берага. Хутка зменшыліся і сам бераг і машына, што засталася на ім, а лесвіца ўсё даўжэла і даўжэла. Зямля пад імі ўсё далела, правальвалася і правальвалася, а таму, стоячы на лесвіцы, амаль не маючы нічога пад рукамі, за што можна трымацца, боязна было глядзець уніз.

Нарэшце лесвіца падсунулася пад нейкі масток, што немаведама як і вісеў у паветры, — гэта потым ужо Радзім разбярэцца, што ён трымаецца на доўгім і тонкім стрыжні, замацаваным глыбока ў прорве.

Саксупы пераскочылі з лесвіцы на пляцоўку, махнулі рукамі на бераг, і там, хоць гэта было і далёка, шафёр убачыў іх і зразумеў — лесвіца адразу спынілася.

Адзін саксуп паказаў Радзіму на вераўчаную лесвіцу, якая пачыналася ад самай пляцоўкі і, прагінаючыся, цягнулася далёка-далёка, аж за небасхіл:

— Гэта адзіная дарога на Другое Паўшар'е. Іншых шляхоў туды няма.

І, апусціўшы вочы, відаць, крыху няёмячыся, дадаў:

— І як бы табе, чужаземец, не было балюча такое пачуць, я мушу ўсё ж сказаць: туды пакуль ніхто не даходзіў. І ніхто адтуль не вяртаўся.

Божа, чаму лёс такі не ласкавы да яго?! Толькі і чуеш: адтуль ніхто не вяртаўся, туды ніхто не даходзіў… А ён дойдзе! І вернецца! Так, як і з Жалезнага Хаосу вярнуўся. Чакай, чакай, а куды вернецца? У Дурбудзію?

Радзімавы разважанні перапыніў другі дурбуд:

— А калі табе ўсё ж удасца дайсці да Другога Паўшар'я, вось твае дакументы, — і падаў паперы, якія яны рыхтавалі яшчэ ў машыне.

— Тут усё напісана, — дадаў другі ахоўнік.

Радзім узяў у рукі канверт і рассеяна паклаў яго ў кішэню.

Ахоўнікі з двух бакоў, падбадзёрваючы, паляпалі яго па плячах, асцярожна сышлі на жалезную лесвіцу — тая аж прагнулася пад імі, завагалася — і пачалі махаць рукамі. Але на беразе — ці то гэтага не заўважаў шафёр, ці то там штосьці ў яго не атрымлівалася — лесвіца не скрыгатала і не рухалася, стаяла на месцы. Саксупы яшчэ ажыўленей пачалі махаць рукамі, пачалі нервавацца, аднак ад гэтага нічога не мянялася: шафёр, які быў у будцы, мусіць, і праўда не мог даць рады машыне.

Ахоўнікі штосьці спалохана крычалі яму, злаваліся, паказвалі — Радзім нават бачыў жах у іхніх вачах, — але лесвіца не рухалася. Іх неспакой і хваляванне перадаліся нават Радзіму, і цяпер ужо і ён перажываў, што лесвіца стаіць на месцы, з нецярпеннем чакаў, калі яна ўрэшце скранецца, быццам і сам збіраўся ехаць на бераг.

І таму з палёгкаю ўздыхнуў, калі яна раптам зарыпела і паволі пачала аддаляцца ад мастка. А потым, калі ўбачыў, як усё большае і большае бездань паміж лесвіцай і ім, яго аж скаланула, сэрца сціснулася ад адчаю і невядомасці: дык ты, дурань, радуешся, што яны ад'язджаюць, што пакідаюць цябе аднаго, падвешанага, нібы ў кашы якога аэрастата, над зямлёю, над пустатою?! І чым далей будка ўцягвала пад сябе лесвіцу, тым усё трывожней рабілася яму.

Калі ж саксупы саскочылі на бераг, калі з будкі выйшаў шафёр, пэўна, адключыўшы лесвіцу, калі ўсе яны селі ў машыну і тая ў адзін момант схавалася за пагоркам, яго агарнуў сапраўдны жах: адзін сярод усіх гэтых гор і пагоркаў, адзін над такою безданню.

Назад, да берага, адкуль прывезлі яго, дарогі няма, а наперадзе матляецца пад лёгкім ветрам вераўчаная лесвіца, доўгая і, здаецца, бясконцая, — вока не бачыць канца ёй, яна губляецца ў нейкім мройлівым засціле каля самага небасхілу.

Радзім пастаяў, з тугою паглядзеў у той бок, куды паехала машына з дурбудамі — усё ж, дзе ты хоць троху пажыў, туды цябе і цягне, — а потым павярнуўся і яшчэ з большым сумам доўга ўглядаўся ў лесвіцу, па якой яму, хочаш ці не хочаш, а давядзецца ісці.

Цяпер ён ужо дакараў сябе, што так неразумна распарадзіўся сваім лёсам. Жыццё ж у самыя рукі клала яму ўдачу, а ён, дзівак, адмовіўся ад яе: ну чаму б яму і напраўду не ўзяць у свае рукі ўсю ўладу ў Дурбудзіі?! Маляваў бы сабе кожную раніцу Афрыку на ілбе, нанач бы сціраў яе і паціху б правіў гэтаю краінаю — выконваў бы ролю таго, невядомага яму Пляшывага, які нарабіў тут столькі бяды.

Але ж ён бы гэтую ролю выконваў па-іншаму, па-свойму — можа б, і пераканаў дурбудаў, што жыць трэба не так, як яны жылі да гэтага. Можа б, яны і паверылі, што Дурань Любой Ступені — горш за любога Разумнага без ступеняў. Але ж зараз позна — што пасля бойкі кулакамі махаць! Яго ж выкрылі, пакаралі Другім Паўшар'ем — і цяпер ужо нічога не вернеш.

Сеў на дошкі, пасядзеў крыху, звесіўшы ногі ў самую бездань. Але неўзабаве ўстаў — сядзець было страшна, няўтульна: масток хістаўся разам са стрыжнем і бездань цягнула да сябе. Зноў пастаяў, абапершыся на парэнчу. Аднак ступаць на хісткую вераўчаную лесвіцу не спяшаўся — там, на Другім Паўшар'і, яго ніхто не чакаў.

І ўсё ж адцягвай ці не адцягвай, марудзь ці не марудзь, а ісці па гэтай лесвіцы ўсё роўна давядзецца. І ён махнуў рукою — маўляў, раней пойдзеш, раней прыйдзеш, якая розніца куды: калі трэба ісці, значыць, трэба. І ён ступіў на першую прыступку.

Лесвіца захісталася, але не вельмі каб моцна, і ён, трымаючыся за вераўчаную страхоўку, смялей зрабіў другі крок. Тут, прымацаваная да вышкі, лесвіца здалася зусім устойліваю. Але далей, калі ён трохі адышоўся ад мастка, яна пачала больш гайдацца, і яму даводзілася ўважлівей сачыць за сваімі крокамі, каб не сарвацца, каб дакладна патрапіць нагою на чарговую прыступку. Пад ягоным цяжарам лесвіца ўсё больш і больш прагіналася, і ён адчуваў сябе канатаходцам, хоць замест туга нацягнутага дроту пад нагамі ў яго была ўсяго толькі рухомая лесвіца. Але ж прорва пад ім была сапраўдная, і яна, канечне, была глыбейшая, чым пад самым смелым цыркавым рызыкантам.

Калі ён далекавата адышоўся ад вышкі, лесвіца так разгайдалася, што нельга было зрабіць нават кроку. Давялося яму спыніцца і чакаць, калі гайданка супакоіцца.

Цяпер ужо ісці было ўсё цяжэй і цяжэй. Зробіш колькі крокаў — лесвіца за гэты час паспявае так разгайдацца, што мусіш спыняцца і чакаць.

Замінала і сонца. Яно заходзіла якраз там, куды вяла лесвіца, і яго зыркія, калючыя промні сляпілі вочы. Ён часам заплюшчваў павекі і ставіў ногі навобмацак. Ведаў, што гэта рызыкоўна, але ўсё ж, нібы насуперак камусьці, зухаваў.

Радзім і не заўважыў, як аступіўся. Апамятаўся толькі тады, калі зразумеў, што, зачапіўшыся адною рукою за вераўчаную прыступку, ужо вісіць над безданню.

Ногі яго матляліся, раскалыхваючы яшчэ болей і так ужо разгайданую лесвіцу. Сонца і зараз рэзка свяціла ў вочы, не даючы іх адплюшчыць.