Дыгiталiн - 0,2 грама.

Яна перачытвае гэтыя страшныя словы i лiчбы. Памерцi... Яна заўсёды баялася смерцi. Галоўнае - не глядзець смерцi ў вочы, а думаць толькi пра тое, што трэба зрабiць: налiць у шклянку вады, усыпаць туды парашок, размяшаць, адным махам выпiць, легчы ў пасцель, заплюшчыць вочы. I нi ў якiм разе не думаць пра тое, што будзе пасля смерцi. Навошта баяцца гэтага сну. Гэта сон, самы звычайны сон... Яе пранялi дрыжыкi. Нiчога, гэта проста халодная ранiца. Тэрэза iдзе ўнiз, спыняецца ля пакоя, дзе спiць Мары. Чуваць моцны жывёльны храп нянькi. Тэрэза адчыняе дзверы. Праз шчылiны аканiц прабiваецца дзённае святло. У змроку бялее маленькi жалезны ложак. З-пад коўдры высунулiся дзве маленькiя ручкi. На падушцы - яшчэ няпэўны дзiцячы профiль. Тэрэза глядзiць на крыху велiкаватае вушка. Такое, як i ў мамы. Нездарма ж усе кажуць: "Дачушка-вылiтая мама". Вось яна ляжыць сонная, спакойная... "Я пайду, каб памерцi... Але гэтая мая часцiнка застанецца, i спазнае яна сваю долю, нiчога адтуль не выкiнеш, нiчога не зменiш. Усё паўторыцца: мары, iмкненнi, схiльнасцi... Закон крывi - непарушны закон..." Тэрэза недзе чытала, што даведзеныя да адчаю самазабойцы бяруць з сабой у магiлу i дзяцей сваiх... Добрыя людзi, прачытаўшы такое, выпускаюць з рук газету: "Ды як гэта можна?.." Тэрэза - пачвара, i добра разумее, што такое можа здарыцца. Каб яшчэ трохi, i яна... Яна становiцца на каленi i ледзь-ледзь датыкаецца губамi да маленькай ручкi. I што за дзiва: нешта нарастае ў глыбiнi яе душы, падымаецца да вачэй, абпальвае шчокi: слёзы. Божа, яна ж нiколi не плакала!..

Тэрэза ўстала, яшчэ раз глянула на малую i пайшла ў свой пакой. Налiла вады ў шклянку i ў нерашучасцi задумалася: якi з трох ядаў выбраць?..

Акно было адчынена. Ужо пераклiкалiся пеўнi. Здавалася, сваiм спевам яны разрывалi заслону туману, i толькi дзе-нiдзе ў хваёвых галiнах яшчэ заставалiся яго празрыстыя пасмы. Усё кругом было залiта святлом зары... Як жа развiтацца з гэтым ззяннем? Смерць... Нiхто ж не ведае, што гэта такое... Тэрэза не была ўпэўнена, што гэта - небыццё. Яна не верыла, што там, на тым свеце нiкога няма. Тэрэза ненавiсная сама сабе за гэты сляпы страх. Яна i хвiлiны не вагалася, калi збiралася пiхнуць у бездань небыцця другога чалавека, а сама так упiраецца... Якая агiдная баязлiвасць! Божа, калi ты ёсць... (на нейкi момант перад вачыма ўсплывае тое шэсце на свята цела гасподняга, кюрэ ў цяжкай пазалочанай мантыi, чаша, якую ён трымае абедзвюма рукамi, дрыготкiя губы i знявечаны пакутлiвы твар). Божа, калi ты ёсць, спынi злачынную руку, пакуль яшчэ не позна! А калi ж будзе воля твая i нiкчэмная сляпая душа пераступiць парог жыцця, то хоць з любоўю прымi гэтую пачвару, створаную табой!.. Тэрэза выбрала хлараформ. Гэтая назва ёй больш знаёмая, менш палохала яе i чамусьцi давала надзею на спакойны, салодкi сон. Трэба спяшацца. Дом ужо прачынаецца: жонка Бальёна з грукатам адчынiла аканiцы ў спальнi цёткi Клары. Чаму яна так крычыць сёння? Звычайна старая разумела яе па губах. Забразгалi дзверы, нехта бяжыць па лесвiцы. Тэрэза ледзьве паспела прыкрыць стол сваёй хусткай, каб схаваць пакецiкi з ядам. Без стуку ў пакой уляцела жонка Бальёна.

- Мадмуазэль Клара памерла! Я прыйшла, а яна нежывая ляжыць у пасцелi. Адзетая. Ужо халодная зусiм, адубела...

Цётцы Клары, гэтай старой бязбожнiцы, у рукi паклалi ружанец. На грудзях ляжала распяцце. Прыходзiлi фермеры, станавiлiся на каленi, а перад тым, як пайсцi, пiльна аглядалi Тэрэзу ("Хто ведае, можа, i старую яна са свету звяла"). Бернар паехаў у Сэн-Клер наказаць родным i выканаць неабходныя фармальнасцi. Хутчэй за ўсё ён лiчыў, што смерць гэтая вельмi дарэчы: адцягне ўвагу людзей ад галоўнага. Тэрэза глядзела на нябожчыцу, якая была ёй адданай да апошняга iмгнення i нават сваёй смерцю перагарадзiла ёй дарогу да пагiбелi. Што гэта? Выпадковасць? Супадзенне? Калi б хто сказаў, што гэтак было наканавана лёсам, яна б толькi плячыма пацiснула. Людзi шапталiся: "Вы бачылi? Стаiць i хоць бы выгляд зрабiла, што плача..." А ў думках сваiх Тэрэза гаварыла з той, што ляжала ў труне: "Як жа мне цяпер жыць? Быць жывым трупам ды яшчэ сярод тых, хто мяне ненавiдзiць?.. I нават не спрабаваць глянуць, што робiцца за кратамi гэтай турмы?.."

На пахаваннi Тэрэза займала належнае ёй месца. А ў першую ж нядзелю яна з Бернарам паехала ў царкву. Бернар дэманстратыўна вёў яе пад руку, i замест таго, каб прайсцi да сваёй лаўкi як звычайна, праз бакавы ўваход, ён спецыяльна правёў яе цераз неф. Тэрэза прыўзняла жалобны вэлюм толькi пасля таго, як села памiж свякроўю i мужам. Калона хавала маладую жанчыну ад прагных позiркаў прысутных, а насупраць яе быў толькi клiрас. З усiх бакоў была яна акружана: ззаду - натоўп, справа - Бернар, злева - мадам дэ ля Траў. А перад ёю - толькi кюрэ. У суровым напружаннi стаiць ён памiж двума хлопчыкамi-служкамi, штосьцi ўмольна шэпча, крыху расставiўшы перад сабой рукi.

XI

Вечарам яны вярнулiся ў Аржалузу, але цяпер у дом Дэскейру, дзе шмат гадоў амаль нiхто не жыў. Камiны там дымiлi, вокны зачынялiся дрэнна, а пад паточаныя шашалем i пагрызеныя пацукамi дзверы дзьмуў вецер. Але восень у той год выдалася такая добрая, што Тэрэза спачатку амаль не заўважала гэтых дробязяў. Кожны дзень Бернар хадзiў на паляванне i прападаў у лесе да самага вечара. Вярнуўшыся, ён адразу iшоў на кухню, каб перакусiць разам з Бальёнам. Да Тэрэзы даляталi прыглушаныя манатонныя галасы, звон посуду. У кастрычнiку цямнее рана. Кнiгi, якiя прынеслi з роднага дому, Тэрэза ведала яшчэ з дзяцiнства. А яе просьбу выпiсаць кнiгi з Бардо Бернар прапусцiў мiма вушэй. Адзiнае, што ёй было дазволена - гэта папаўняць запас цыгарэт. Што рабiць? Да чаго прыкласцi рукi ў гэтыя доўгiя вечары? Варушыць качаргою вуголле ў камiне... Але ад едкага дыму кацiлiся слёзы, пяршыла ў горле, якое i так было ўжо хворае ад тытуню. Як толькi старая служанка выносiла посуд з амаль некранутай вячэрай, Тэрэза адразу тушыла лямпу i клалася ў пасцель. Колькi бясконцых гадзiн курчылася яна пад коўдрай, чакаючы выратавальнага сну!.. Цiшыня Аржалузы не давала заснуць. Крыху лягчэй было, калi дзьмуў вецер: у журботнай скарзе, што гучала ў хваёвых вершалiнах, было штосьцi ад чалавечай спагады. Гэтыя гукi закалыхвалi, i ў непагадзь яна засынала хутчэй.