Больш як сорак гадоў адпакутавалi мы з табою разам, i за ўвесь гэты час ты нiколi не вымавiла нiводнага слова, якое закранала б штосьцi iстотнае, глыбокае ў нашым сумесным жыццi. Кожны раз табе ўдавалася ўхiлiцца i прамаўчаць...
Доўгi час я думаў, што гэта свядома выпрацаваная табой сiстэма паводзiн, i ўсё нiяк не мог уцямiць, навошта яна табе спатрэбiлася. Але аднойчы я нарэшце зразумеў, што маё жыццё цябе проста не цiкавiць. Я апынуўся далёка за колам тваiх iнтарэсаў, заняткаў, клопатаў i стаў табе чужы. Ты пачала пазбягаць мяне, i не таму, што чагосьцi баялася, а таму, што табе было сумна са мной. Ты добра адчувала, адкуль дзьме вецер, i наперад ведала пра кожную маю спробу зблiзiцца з табой. А калi ўсё ж я заставаў цябе знянацку, ты знаходзiла якiя-небудзь лёгкiя адгаворкi, цалавала мяне ў шчаку i хуценька знiкала...
Цi варта мне баяцца, што ты парвеш гэтае пiсьмо, як толькi прачытаеш першыя радкi? Хутчэй за ўсё - не. Вось ужо некалькi месяцаў, як я здзiўляю, iнтрыгую цябе. Хоць ты амаль i не глядзiш у мой бок, ты не магла не заўважыць некаторых перамен у маiм настроi. I на гэты раз я ўпэўнены, што ты ад мяне нiкуды не ўцячэш. Я хачу, каб ты, твая дачка, твой сын, твой зяць, твае ўнукi даведалiся нарэшце, якi быў гэты чалавек, што быў вам мужам, бацькам, цесцем, дзедам... Гэты пажылы стомлены адвакат, якога трэба было берагчы i апякаць, бо кашалёк быў у яго руках... Гэты чалавек, якi адзiнока пакутаваў на другой планеце. На якой планеце? Табе нiколi i ў галаву не прыйшло зазiрнуць туды. Супакойся: гэта не надмагiльнае слова ў гонар маёй асобы i не абвiнаваўчая прамова супраць вас. Галоўнай якасцю маёй натуры, якая да глыбiнi душы ўразiла б любую жанчыну (акрамя цябе, безумоўна), з'яўляецца мая жорсткая, бязлiтасная яснасць думкi i слова.
Ашукваць самога сябе, што дапамагае жыць большасцi людзей, я так за ўвесь свой век i не навучыўся. А калi мне здаралася рабiць нейкае паскудства, то я першы разумеў сутнасць свайго ўчынку.
Быў вымушаны зрабiць перапынак - чакаў, пакуль прынясуць лямпу i зачыняць аканiцы. Доўга глядзеў у акно i любаваўся прыгожымi танамi чарапiцы на страсе вiннага склада, - адны яркiя, нiбы кветкi, а другiя пералiваюцца, як галубiная шыйка. Дзесьцi ў шатах пiрамiдальнай таполi спяваў дрозд. Яго прыемную бесклапотную песню перабiў грукат пустой бочкi, якую кацiлi па двары. Мне, вiдаць, пашанцавала, што я магу чакаць сваёй смерцi ў гэтым дарагiм майму сэрцу куточку, дзе ўсё засталося такiм, як i ў маленстве. (Праўда, скрып кола водачарпалкi, якое некалi круцiла аслiца, цяпер змянiўся аднастайным тахканнем маторчыка. Ды яшчэ не дае жыцця гэты паштовы самалёт, што кожны надвячорак пралятае над домам i адно брудзiць нябесны блакiт.) Не кожнаму дадзена штодня бачыць проста перад сабой, у рэальным жыццi, той свет свайго мiнулага, якi да большасцi з нас прыходзiць толькi тады, калi ў нас хапае мужнасцi, часу, цярпення аддацца далёкiм успамiнам. Я прыкладаю руку да грудзей i прыслухоўваюся да частых няроўных удараў сэрца. Гляджу на шафу з люстэркам: там у куточку - шпрыц, ампулы амiлнiтрыту, таблеткi, словам, усё, што трэба, калi пачнецца прыступ. Толькi вось цi пачуюць мяне, калi спатрэбiцца дапамога. Усе супакойваюць мяне i гавораць, што ў мяне толькi нешта падобнае на грудную жабу. А я лiчу, што робiцца гэта хутчэй дзеля таго, каб самiм спаць спакайней. Асцярожна раблю ўдых. Адчуванне непрыемнае - нiбы нехта паклаў мне на левае плячо руку i сцiскае яго, нiбы хоча сказаць: "Я тут, не забывайся". Што ж, мушу прызнаць: смерць ставiцца да мяне, бадай, прыхiльна i не робiць сакрэту, што хутка паклiча мяне за сабой. Вось ужо шмат гадоў яна ходзiць зусiм побач. Я чую яе крокi, адчуваю яе дыханне. Яна цярплiва чакае. Праўда, i я сам з ёю памяркоўны i паслухмяна раблю ўсё, чаго яна вымагае. Як i належыць хвораму старому, я дажываю свой век у халаце, сяджу ў мяккiм глыбокiм крэсле з падушкамi, дзе калiсьцi чакала свайго смяротнага часу i мая мама. Як i тады, увесь столiк застаўлены лякарствамi. Я кепска паголены. Ад мяне дрэнна пахне. Я стаў рабом нейкiх дзiвацкiх прывычак. Але не глядзiце на гэта: калi прыступ праходзiць, я зноў ажываю i магу пастаяць за сябе. Я зноў бываю ў майго паверанага Буру, якi ўжо быў гатоў спiсаць мяне з гэтай грэшнай зямлi. У мяне хапае сiлы цэлымi гадзiнамi стрыгчы купоны ў падвалах банка.
Мне трэба яшчэ пажыць, каб скончыць гэтую споведзь, каб прымусiць цябе хоць раз выслухаць мяне. Так ужо здарылася, што нам з табою не хапiла на гэта жыцця, бо нават тады, калi я спаў з табой у адной пасцелi i спрабаваў штосьцi сказаць, я заўсёды чуў адно i тое: "Ах, як я стамiлася! Страшэнна хочацца спаць! Я ўжо засынаю, засынаю..." Мае пяшчоты, ласкi ты яшчэ прымала, а вось мае словы... Хоць няшчасце наша парадзiлi менавiта размовы - тыя бясконцыя гутаркi, якiя мы так любiлi пасля вяселля. Мы былi тады такiя маладыя: мне толькi што споўнiлася дваццаць тры, табе - васемнаццаць, i, вiдаць, уцехi плоцi прыносiлi нам менш радасцi, чым нашы адкрытыя шчырыя прызнаннi. Як гэта i бывае ў юнацтве, мы тады паклялiся гаварыць толькi праўду i нiчога не ўтойваць. Мне па сутнасцi не было ў чым спавядацца, i даводзiлася нават упрыгожваць свае нявiнныя юнацкiя авантуры. Я не сумняваўся, што i ў цябе такое ж небагатае мiнулае, i не мог нават уявiць сабе, што да знаёмства са мной ты вымаўляла iмя якога-небудзь другога юнака. Так лiчыў я да таго вечара, калi...
Было гэта ў тым самым пакоi, дзе пiшуцца гэтыя радкi. Шпалеры з таго часу змянiлiся, а мэбля з чырвонага дрэва так i стаiць, як тады. На тым самым месцы графiн з апалавага шкла, чайны сервiз, што выйгралi па латарэi... Свяцiў месяц. Цёплы паўднёвы вецер даносiў да нашага ложка пах гару.
Многа разоў гаварыла ты мне пра нейкага Рудольфа, i чамусьцi заўсёды ноччу, у спальнi, нiбы яго прывiд абавязкова з'яўляўся памiж намi ў самыя iнтымныя нашы хвiлiны... Ты i ў той вечар назвала гэтае iмя - Рудольф, помнiш? Але гэтага табе ўжо было мала:
- Дарагi, мне варта было сказаць табе сёе-тое яшчэ перад вяселлем. Павер, мяне сумленне мучыць, што я тады не прызналася... О, нiчога асаблiвага, супакойся!..
Мяне гэта не збянтэжыла, i я не спрабаваў нават што-небудзь выпытваць у цябе. Але ты сама так шчодра дзялiлася сваiмi сакрэтамi, што мне спачатку стала няёмка. I зрабiла ты гэта не таму, што цябе сапраўды мучыла сумленне, не таму, што ў табе загаварыла пачуццё шчырасцi i далiкатнасцi, хоць ты мяне i пераконвала ў гэтым... Ты проста не магла больш маўчаць, бо знаходзiла асалоду ў гэтых успамiнах. Можа, ты i адчувала небяспеку, што навiсла ў той вечар над нашым шчасцем, але зрабiць з сабой ужо нiчога не магла. Не ад твайго жадання, не ад тваёй волi залежала, каб прывiд гэтага Рудольфа не лунаў над нашай пасцеллю...