Мне, малому хлопчыку, здавалася, што гэта рай. Голубы Вышамiрскага ляталi над мястэчкам. У сiняве неба яны здавалiся сьнежнымi. Яго буслы выляталi на паляваньне на балота, а нанач вярталiся ў свае гнёзды на лiпах.

Улюбёным заняткам Вышамiрскага было паляваньне. У маёй памяцi ён ужо быў слабы, непрацаздольны. Гаспадаркай пад яго доглядам займалiся дочкi.

За Вышамiрскiм бегаў яго вечны сябар - стары сабака Лютня. Абодва яны дажывалi свой век. Вышамiрскаму асталася адна ўцеха - успамiны, якiмi ён дзялiўся зь людзьмi ўсяе ваколiцы. Яго лiчылi за манюку, бо ён апавядаў такiя дзiвосныя гiсторыi з свайго паляўнiчага жыцьця, якiм, запраўды, цяжка было верыць.

Нявысокага росту, худы, з чыста выгаленым тварам, ён хадзiў ад хаты да хаты i частаваў людзей паляўнiчымi апавяданьнямi. Улетку ён насiў белую палатняную вопратку i такi-ж капялюш. Зiмою ён быў апрануты ў футру. На галаве - цёплая шапка.

Калi-нi-калi Вышамiрскi прыносiў дзеду ў кузьню мёд i яблыкi. Дзед кiдаў работу, запрашаў Вышамiрскага ў хату i частаваў гарбатай.

Вышамiрскi апавядаў розныя прыгоды iз свайго паляўнiчага жыцьця, галоўным чынам пра паляваньне на мядзьведзяў. Такiх апавяданьняў у яго было шмат.

Кажны раз, калi Вышамiрскi гаварыў "i яшчэ адно апавяданьне", ён дадаваў:

- Каб я з гэтага месца ня ўстаў, калi маню!

Адзiн мужычок, звалi яго Хомка, паехаў у панскi лес мох дзерцi. Надзёр моху поўны воз. Бачыць ён - пара мядзьведзянят гуляе на сонцапёку. Яны лагодненькiя, калмаценькiя, сьмяшлiвыя, як тыя дзецi. Кульгiкаюцца, качаюцца па зямлi, скачуць, тоненькiмi галасамi вiзгочуць. Забаўляюцца. Хапаюць адно аднога за вушкi. Жартуюць. Мiны забаўныя строяць. Глядзiць на iх Хомка i рагоча - тэатр!

Любуецца на iх мужычок. А мядзьведзяняткi яшчэ дурненькiя. Не разумеюць, што трэба ўцякаць ад чалавека. Тут Хомка ўспомнiў, што ў вёску прыехаў цыган-мядзьведнiк. Ён скуплiвае малых мядзьведзянятак для скамарохаў. Ня раз Хомка сам бачыў гэтых скамарохаў зь мядзьведзямi.

- А ну, Мiшка, люльку куры!

Мiшка курыць.

- А ну, Мiшка, танцуй!

Мiшка танцуе.

- А ну, Мiшка, сьпявай!

Мiшка раве.

Хомка ўзяў мядзьведзянят, пасадзiў на воз i павёз дамоў. Аднак не пашанцавала Хомку. Цыган-мядзьведнiк паехаў. Хомка ў сенцах прывязаў мядзьведзянят, кармiў, паiў i чакаў, пакуль мядзьведнiк вернецца назад.

Быў якраз час жнiва. Жалi бабы на панскiм полi. Тут над iмi стаялi прыганятыя зь бiзунамi. Панiч Прушынскi разгульваў па полi iз стрэльбай. А поле было ля самага лесу. Тут-жа пад дрэвамi, у цяньку, ляжалi ў кашолачках малыя дзецi. Сусолачкi смакталi. I вось не агледзелiся людзi, як да дзяцей падкраўся мядзьведзь i хапнуў Хомкiна дзiцё разам з кашолкай. Агледзелiся людзi. Хомчыха ўзьняла плач, лямант, крык:

- Дзiцянё родненькае... Дзiцянё мiлёнькае... Дзiцянё бедненькае...

Мядзьведзь нясе сабе дзiцё павольна, асьцярожна. Панiч нацэлiўся iз стрэльбы ў мядзьведзя.

- Не страляй, панiчок! Не страляй... - загаласiла Хомчыха. - Яшчэ дзiцятка застрэлiш.

- Дурная ты! - сказаў панiч. - Няхай лепш куля трапiць у дзiцё, чымся дзiцё ў зубы й кiпцюры мядзьведзя. Лягчэйшая сьмерць...

Няпрошаны абаронца мужыцкiх дзяцей цэлiўся ў малое дзiцё...

Выстралiў.

Пошчакi разьлягалiся па лесе. Мядзьведзь павалiўся i яшчэ здолеў асьцярожна паставiць убок кашолку зь дзiцём.

- Дзiцё жывое! Жывое! Жывое! - закрычалi жнейкi на розныя галасы.

Пабегла Хомчыха па дзiцё. Падняла кашолку i ўзрадавалася.

- Дзiцё цэленькае! Сьмяецца дурненькае... Дзякуе панiчу.

У гэтую-ж хвiлiну зь лесу выскачыла мядзьведзiха, вырвала з рук Хомчыхi дзiцё i зьнiкла ў лесе.

Дзiвiлiся людзi, а Хомчыха качалася па iржышчы ды галасiла.

- Дзетка мая мiленькая... Дзетка мая родненькая...

Панiч склiкаў паляўнiчых з усёй ваколiцы. Нарыхтавалi аблаву. Мядзьведзiхi i сьлед прастыў.

Суседзi радзiлi Хомку панесьцi малых мядзьведзянятак у лес на тое самае месца, дзе ён iх узяў.

Хомка так i зрабiў.

У тую-ж ноч чуе Хомка - нехта стук-стук у вакно. Ён падыйшоў, бачыць - за вакном мядзьведзiха стаiць ды лапай, як чалавек, не раўнуючы, грук-грук па шыбе.

Пабаяўся Хомка выйсьцi з хаты. Затое Хомчыха сьмела выскачыла - матка... Сэрца маткi заўсёды чуе i кепскае, i добрае.

Мядзьведзiха падняла зь зямлi дзiцё i падала мацi ў рукi. Хомчыха падзякавала. Мядзьведзiха нешта зараўла ў вадказ. Паглядзела на Хомчыху, паслухала, як тая плача й сьмяецца ў вадзiн i той самы час, выцерла лапай вочы ды спакойна пайшла на гумно, а адтуль - у лес.

Хоць дзiцё жыло ў мядзьведзiхi цэлы тыдзень, але было вясёлае й ружовенькае - лепш, чым у маткi. Мядзьведзiха не адбывала-ж прыгону. Вiдаць, акуратна кармiла чалавечае дзiцё сваiм мядзьведзкiм малаком.

Дзiцё расло дужае, здаровае. Вырас добры хлопчык. Як ён пачаў хадзiць, яго ўсё цягнула ў лес. Аднаго разу ён пайшоў у лес - i колькi яго нi шукалi, не знайшлi.

- Пэўна, ваўкi зьелi, - гаварылi людзi.

Усё лета палясоўшчыкi скардзiлiся, што хтосьцi крадзе ў iх хлеб i мёд.

I вось у самую восень, калi надыйшлi халады, хлопчык вярнуўся дамоў.

- Дзе-ж ты быў?

- У мядзьведзяў...

- Як гэта?

- Захацелася да iх. Вось я й пайшоў...

- Чым-жа ты жывiўся там, сынок?

- Мядзьведзiха прыносiла мне хлеб i мёд.

Кажны раз, канчаючы гэтае апавяданьне, Вышамiрскi гаварыў:

- Каб я з гэтага месца ня ўстаў, калi маню!

I ён уставаў зь месца i адыходзiў дамоў, абапiраючыся аб кiёк.

Зьмiтрок Бядуля

ГЕНЕРАЛ

Вы ня ведаеце Мiхасёвага пеўня? Шкада! Цiкавы певень... А можа вы i Мiхася ня ведаеце? Дык гэта-ж цёткi Агаты сын. Яму ўжо чатыры гады з гакам. Праўда, гак гэты не такi вялiкi: усяго два месяцы. Але Мiхась шмат чаго сам ужо ўмее зрабiць. Ён, напрыклад, сам трымае лыжку ў руцэ, сам есьць. А калi пад'есьць, то адсуне ад сябе мiску i скажа:

- Мама, Мiхась пад'еў. Дзякуй.

Пасьля яды хлопчык пачынае майстраваць. Ён-жа - майстра на ўсе рукi. I складанчык у яго ёсьць. Зусiм запраўдны. Праўда, складанчык гэты з маленькiм бракам: палавiна ляза адламаная, i ён ня войстраны гады два. Але што тут за бяда. Падумаеш, - палавiна ляза адламаная. Другая-ж засталася. Ёю можна зрабiць, што хочаш. У нядзелю, калi нiкога ня было дома, Мiхась узяў матчын апалонiк i зрабiў зь яго... люльку! Як бачыце, Мiхась - хлопчык хоць куды!..

Вось так напрацуецца за дзень, а ўночы сьпiць - хоць з гармат палi, не разбудзiш. Тады ён забываецца й пра пеўня. А певень кажны раз досьвiткам першы ў вёсцы сьпявае. Ну, быццам, пiльнуе, калi ранiца надыйходзiць. Залопае крыламi i як зацягне, моцна-моцна, - ку-ка-рэ-ку-у!