Акно было шырокае, на ўсю сцяну, i прапускала столькi святла, што часам Камаю здавалася, нiбы ён фiзiчна адчувае, як хвалi фатонаў нястрымным патокам урываюцца ў памяшканне i вось-вось змятуць хлiпкую празрыстую перашкоду на сваiм шляху, якой была шыба з тонкага пластыку. Святла даходзiла столькi, што без цьмяных акуляраў немагчыма было доўга глядзець праз акно - нават блiзкiя прадметы злiвалiся ў адно i ў вачах з'яўлялася рэзь.

Але людзi не хацелi заценьваць сваё акно. Пасля доўгiх год, праведзеных у чорнай прасторы воддаль ад роднага Сонца, iм i чужы Лаланд з яго нясцерпна яркiмi праменнямi раптам здаўся блiзкiм. Яны не маглi нацешыцца з яго святла.

Недзе там, унiзе, дзе ад далiны, як прапiленыя, адгалiноўвалiся тры вузкiя камянiстыя цяснiны, прытулiлася назiральная станцыя. Адсюль яе простым вокам не разгледзець - маленькi, на адну аператарскую залу домiк без акон. Уначы, калi вядуцца назiраннi, яны непатрэбныя. Iх замяняюць экраны, звязаныя з гравiметрамi, iнфралакатарамi, сейсмографамi, энергаўлоўнiкамi i iншымi прыборамi, якiя патрэбны, каб нават малекула, чужародная гэтаму асяроддзю, не засталася незаўважанай.

Камаю ўспомнiлася яго першае дзяжурства на назiральнай станцыi. Балачан прапанаваў тады пабыць разам. Ён адмовiўся. З упартасцi. Хаця на добры лад варта было згадзiцца. Бо тая ноч далася яму ў знакi. Ён быў увесь у напружаным чаканнi нечага таямнiчага якое вось-вось павiнна адбыцца за сценкамi домiка. Не адрываў вачэй ад экранаў, прыслуховаўся да маўклiвага дынамiка. Хутка ў яго пачало мроiцца ў вачах, i ён ужо не разумеў, цi то яму здалося, цi то на самай справе на экране лакатара паплылi няпэўныя, зменлiвых абрысаў ценi. Ён нават прапусцiў першы шорах. Да яго дайшло, што дынамiк ажыў толькi тады, калi шорах паўтарыўся. Аднак шорахi былi яго адзiным здабыткам, як высветлiлася ранiцай. I не толькi яго, як аказалася пазней...

- Якiм здаецца свет праз чорныя акуляры?

Камай азiрнуўся. Балачан стаяў побач.

- Нешта мы не так робiм.

Балачан адвярнуўся ад акна, агледзеў пакой - прасторны, амаль без мэблi - два сталы i некалькi крэслаў, усмiхнуўся:

- Жывём, як на Зямлi.

- А працуем, як у космасе.

Зноў нешта трывожнае для сябе пачуў Балачан у гэтых словах Камая. Пасур'ёзнеў, спытаў:

- Абрыдла?

Камай памаўчаў, быццам правяраў сябе, проста адказаў:

- Не.

Балачан задаволена кiўнуў галавой, прапанаваў:

- Пабываем у цяснiнах, зараз?

Гравiлёт апусцiўся побач са станцыённым домiкам. Лаланд ужо схаваўся за горы, i ў далiне зрабiлася цемнавата. Балачан выскачыў з кабiны, са здавальненнем расправiў мускулы. На прыцярушаным тонкiм пластом пылу каменным доле вiднелiся сляды, пакiнутыя iмi ў мiнулыя прыезды. А далей прасцiралася няходжаная цалiна.

- Яшчэ адзiн доказ на карысць Тарасевiча, - зазначыў Камай.

Балачан нiчога не адказаў i, нахiлiўшы галаву, пакрочыў да ўвахода ў блiжэйшую цяснiну. Камай, сочачы за адбiткамi яго падэшваў на пыле, пастаяў, аж пакуль ён не схаваўся за павароткай, i тады пайшоў за iм. Каменны мячык быў меншы за Зямлю, i вага людзей тут была адпаведна меншая. Аднак ногi, адвыклыя ад працяглай нагрузкi, шаркалi, чаплялiся за скрытыя пад пылам зацвярдзелыя камякi, падгiналiся на роўным месцы. Камаю падумалася, што iм трэба больш рухацца, часцей рабiць вылазкi па наваколлi. Гэта i для справы будзе карысна, бо яны па сутнасцi нiчога пра планету не ведаюць, ва ўсiм даверылiся вывадам экспедыцыi Тураўца. А ёсць жа тут, напэўна, i iншыя цiкавыя куткi.

Калi Камай павярнуў у цяснiну, Балачан быў ужо далекавата. Ён крочыў больш упэўнена, лягчэй, чым Камай. На адлегласцi нават не заўважалася, што ён апрануты ў скафандр, i каб не гермашлем - празрысты блiскучы шар на галаве, можна было б падумаць, што чалавек у звычайным зямным убраннi.

Цяснiна была доўгая i вузкая. Яе гранiтныя бакi амаль не пашыралiся ўверсе, былi гладкiя i роўныя, як аблiцаваныя. Камай ужо заглядваў сюды, калi ставiлi станцыю. Тады ў яго не хапiла часу, каб па-сапраўднаму ацанiць гэту прыгажосць. А ў начныя дзяжурствы Балачан не дазваляў выходзiць вонкi, ды ў цемры нiчога гэтага i не ўбачыш.

Неўзабаве Балачан спынiўся, узняў галаву, нешта выглядаючы на стромкiм схiле.

- Што там? - крыкнуў Камай.

Балачан пачакаў яго, тады растлумачыў:

- Тут пачынаецца зона найбольшай актыўнасцi шорахаў.

Камай слiзгануў позiркам па каменнай сцяне. Нiчога адметнага. Такая ж, як i на пачатку цяснiны. Наўрад цi маглi шорахi ўзнiкаць недзе тут.

- Гэ-эй, турысты, дзе вы блукаеце?

Голас прагучаў неспадзявана. Камай з Балачанам здзiўлена павярнулiся тварамi адзiн да аднаго i засмяялiся. Не, гэта была не вестка ад таго, хто шоргае нябачнымi падэшвамi па планеце ўначы. Гэта быў знак ад Тарасевiча.

- Хутка вернемся, - паабяцаў Балачан таварышу, якi выклiкаў iх з базы.

- Як заўсёды, нiчога новага? - шлемафон дакладна перадаў iронiю, якую ўклаў у свае словы Тарасевiч.

- А што б ты хацеў? - пакрыўдзiўся Камай.

- Нiчога, бо я нiчога не чакаю.

- Га, Балачан! Давай дакажам малаверу i знойдзем жывую iстоту вунь на той гары! - Камай раптам развесялiўся. - Я веру Тураўцу.

- Якая патэтыка! - не сунiмаўся Тарасевiч. - А ты што скажаш, камандор?

- Абед гатовы?

Тарасевiч папярхнуўся, а Камай зарагатаў.

Пазней, калi яны ўтрох сядзелi за абедзенным сталом, Балачан сам вярнуўся да гэтай размовы.

- Мы дапускаем памылку, - нечакана для таварышаў сказаў ён, - вельмi даверылiся прыборам.

- Яны дасканалыя, - запярэчыў Камай.

- I бездапаможныя без чалавека, - заўважыў Балачан.

- Як i чалавек тут, - уставiў Тарасевiч.

- Табе абы спрачацца, - папракнуў яго Камай.

- Хто пярэчыць? - не звярнуў увагi на Камаеву рэплiку Балачан. - Але яшчэ няма штучнага мозгу, мацнейшага за чалавечы...

- Ты хочаш сказаць, што мы павiнны пашырыць пошукi? Аблазiць усю планету? Так? - ажывiўся Камай. Яго самога не надта задавальняла роля рэгiстратара пры экранах назiральнай станцыi. - Марнатраўства - сядзець увесь дзень на базе.

- I ўначы таксама.

- Iнструкцыя... - разгубiўся Камай. Ён ведаў, што ў iнструкцыях, складзеных для касмiчных разведчыкаў, было шмат ад фармальнага. Але разам з тым ён ведаў, што гэты фармалiзм неабходны, бо загадзя ўсяго не прадугледзiш, а неасцярожнасць часта прыводзiць да бяды. Таму ён нагадаў: Пункт пяты восьмага параграфа гаворыць: "Пакуль не высветлена сутнасць з'явы, нельга лiчыць, што чалавеку нiчога не пагражае".

- У iнструкцыi ёсць дадатак, помнiш: "За выключэннем выпадкаў, калi з'ява непасрэдна пагражае жыццю чалавека", - усмiхнуўся Балачан.

- Не магу з табой спаборнiчаць, - адмахнуўся Камай, - ты, напэўна, ведаеш усе параграфы i дадаткi, пачынаючы з эпохi ранняга космасу. Аднак у дадзеным выпадку нашаму жыццю нiчога не пагражае.

- Каб не ты падкiнуў мне там у цяснiне гэту iдэю, я сказаў бы, што ты занадта правiльны чалавек для даследчыка, - Балачан хiтравата блiснуў вачыма. - Так што не прыкiдвайся. I не глумi ў сабе, калi яна часам наведвае цябе, тую вар'яцкую iскарку, якая адна абяцае вялiкае адкрыццё. Не бойся яе!

- Мудрацы! - Тарасевiч дэманстратыўна пазяхнуў, пасунуў на край стала брудны посуд, пачакаў, пакуль робат прыбярэ, i ўстаў: - То я пайду падрыхтую гравiлёт. Так, камандор? I праб'ю дзiрку ў корпусе, каб стварыць гэту самую пагрозу, - ён засмяяўся i выйшаў.

- Зайздрошчу Тарасевiчу, - сказаў Камай, - нiякiх сумненняў.

- А ты не думаеш, што гэта занадта простае тлумачэнне? - задумлiва адказаў Балачан.

- Мудрэц, - тонам Тарасевiча паўтарыў Камай i спытаў: - Мне на станцыю цi з табой?

- Твая чарга дзяжурыць, значыць, на станцыю. А я паспрабую парушыць тваю iнструкцыю. Як ты глядзiш на гэта?

- Табе не дакажаш. Але хоць не пакiдай гравiлёта, - ён са студэнцкай пары з павагай ставiўся да iмя Балачана i таму не адчуваў за сабой права аспрэчваць яго рашэннi, нават нечаканыя, нелагiчныя.