Нядобрае альбо заганнае — штосьцi лунала ў паветры, але Ёхэн быў занадта дабрадушны; нiколi не прадчуваў самагубства i нiколi не верыў, калi занепакоеным гасцям здавалася, што за зачыненымi дзвярыма яны могуць адрознiць маўчанне смерцi ад маўчання сну; ён удаваў з сябе падкупнага i хiтрага чалавека, але ўсё-такi верыў у людзей.

— А, хай будзе як будзе, — сказаў парцье. — Я iду снедаць. Толькi нiкога не прапускай да яго, яму гэта вельмi важна. Вось.

Ён паклаў Ёхэну на прылавак чырвоную картку: "Я ёсць толькi для маiх мацi, бацькi, дачкi, сына i пана Шрэлы больш нi для кога".

"Шрэла? — падумаў спалохана Ёхэн. — Хiба ён яшчэ жывы? Яны ж яго забiлi тады… а можа, у яго быў сын?"

Гэты водар перабiваў пахi ўсiх гатункаў тытуню, што курылi ў вестыбюлi гатэля апошнiя два тыднi; гэты водар iшоў наперадзе, як штандар: вось iду я, значны чалавек, пераможца, перад позiркам якога не вытрывае нiхто; метр восемдзесят дзевяць ростам, русыя валасы, год пад сорак пяць, гарнiтур з матэрыялу, якi носяць мiнiстры; гэтак не апраналiся бiзнесмены, прамыслоўцы, артысты; гэта была ўрадавая элегантнасць — Ёхэн адчуваў гэта нюхам: той пан выглядаў на мiнiстра, пасла — кагосьцi, чый подпiс меў амаль заканадаўчую моц; гэты чалавек праходзiў, не затрымлiваючыся, праз абабiтыя скурай, сталёвыя, нiкеляваныя дзверы прыёмных, рассоўваў плячыма, нiбы агромнiстымi снегарыйнымi плугамi, усе перашкоды, выпраменьваў вытанчаную ветлiвасць, якая, тым не менш, як было вiдаць, не жыла ў iм ад нараджэння; ён саступiў дарогу старой, якая забiрала свайго брыдкага дварняка з рук Эрыха, другога гатэльнага служкi, i нават дапамог гэтай скелетападобнай iстоце падысцi да лесвiцы i ўзяцца за парэнчы."…Няма за што дзякаваць, шаноўная панi".

— Нэтлiнгер.

— Чым магу быць карысны, пан доктар?

— Я павiнен сустрэцца з панам доктарам Фэмелем. Неадкладна. Зараз жа. Па службовай справе.

Ёхэн патрос галавою, ветлiва адмаўляючы госцю, круцячы ў руках чырвоную картку. Мацi, бацька, сын, дачка, Шрэла… Нэтлiнгер не згадваўся.

— Але ж я ведаю, што ён тут.

Нэтлiнгер? Я, мусiць, ужо чуў гэтае прозвiшча? У яго твар, якi павiнен мне нагадваць пра штосьцi, чаго б я не хацеў забыць. Я чуў гэтае прозвiшча, шмат гадоў таму, i я сказаў тады сам сабе: гэтага фацэта ты павiнен запомнiць, не забудзься пра яго; але цяпер я ўжо не магу згадаць, што я павiнен быў запомнiць наконт яго. Ва ўсякiм разе, аднак: увага! Ты б самлеў, каб ведаў, чаго гэты пан паспеў ужо нарабiць; цябе да скону твайго б ванiтавала, калi б ты мусiў глядзець фiльм, якi яму пакажуць у Судны Дзень фiльм яго жыцця; гэта адзiн з тых, што загадвалi выцягваць залатыя зубы ў нябожчыкаў i абразаць дзецям валасы. Нядобрае цi заганнае? Hе, тут пахне забойствам.

I гэткiя людзi нiколi не ведалi i не ведаюць, калi трэба даць на чай; а толькi па гэтым можна пазнаць сапраўдны клас: цяпер, напрыклад, быў, можа, адпаведны момант, каб пачаставаць цыгарай, але не даваць "на чай", i ўжо ў нiякiм разе не так шмат "на чай": зялёная дваццацiмаркавая купюра, якую гэты пан, усмiхаючыся, паклаў на прылавак. Якiя ж яны дурнi, гэтыя людзi! Hе ведаюць нават самых прымiтыўных законаў абыходжання з людзьмi, найпрасцейшых правiлаў абыходжання з парцье; нiбыта ў гатэлi "Прынц Генрых" увогуле можна было прадаваць таямнiцы; быццам бы госця, якi плацiць за нумар сорак або шэсцьдзесят марак, магчыма было прадаць за зялёную «дваццатку», за «дваццатку» ад незнаёмага чалавека, адзiнае пасведчанне асобы якога — гэта яго цыгары i матэрыял ягонага гарнiтура. I вось такiя робяцца мiнiстрамi, дыпламатамi, хоць не маюць нават элементарнага ўяўлення пра найскладанейшае з усiх умельстваў — умельства падкупляць! Ёхэн змрочна страсянуў галавою i не дакрануўся да зялёнай купюры. "Правая рука iх поўная дарункаў…"

Неверагодна, але каля зялёнае купюры адразу ж з'явiлася блакiтная; сума пабольшала да трыццацi марак, а проста ў твар Ёхэну патыхнула моцным водарам ад хмары цыгар «Партагас-Эмiнэнтэс».

Пыхай сабе колькi хочаш, дзьмухай мне ў твар дымам сваiх цыгараў па чатыры маркi штука i пакладзi яшчэ фiялетавую банкноту. Ёхэна не падкупiш. Hе пад сiлу гэта табе, нават за тры тысячы; няшмат людзей у сваiм жыццi я любiў, а вось гэтага хлопца люблю. Няўдала выйшла ў цябе, сябра з паважным тварам, з рукою, што прызвычаеная падпiсваць паперы; ты спазнiўся на паўтары хвiлiны. Ты ж павiнен быў унюхаць, што ў дачыненнi да мяне купюры — гэта найменш прыдатная рэч. У мяне ў кiшэнi нават ёсць натарыяльна завераны дакумент, згодна з якiм я да канца свайго жыцця маю права на маю каморку там, пад самым дахам, i на маiх галубоў; я магу замаўляць сабе на снеданне i на полудзень усё, чаго душа пажадае, i, апроч таго, атрымлiваю сто пяцьдзесят марак гатоўкаю — гэта ў тры разы больш, чым мне каштуе мой тытунь; у мяне ёсць сябры ў Капенгагене, у Парыжы, у Варшаве i ў Рыме — а каб ведаць табе, як сябруюць мiж сабою ўладальнiкi паштовых галубоў; але ж ты нiчога не ведаеш, ты думаеш, што за грошы можна мець усё; гэта — iсцiны, якiя вы самi сабе ўбiваеце ў галовы. Ну i вядома, гатэльны парцье гатовы зрабiць за грошы ўсё, што хочаш, за фiялетавую купюру прадасць табе сваю родную бабулю. Толькi адной рэчы, мой сябра, мне не дазволена тут рабiць, адно-адзiнае выключэнне абмяжоўвае маю свабоду: калi я на службе тут, унiзе, мне не дазваляецца курыць маю люльку; i я першы раз шкадую, што ёсць гэтае выключэнне: iнакш я насустрач дыму ад тваiх «Партагас-Эмiнэнтэс» пусцiў бы добрую чорную хмару… Можаш — кажучы ясна i выразна — пару сотняў ды яшчэ дваццаць сем разоў пацалаваць мяне ў с…! Фэмеля я табе не прадам. Няхай ён спакойна гуляе ад паловы дзесятай да адзiнаццацi ў бiльярд там, наверсе, хоць я прапанаваў бы яму iншы занятак, а менавiта: сядзець на тваiм месцы ў мiнiстэрстве. Альбо рабiць тое, што ён рабiў у маладыя гады: кiдаць бомбы, каб гэткаму, як ты, мяшку з г… нагнаць страху. Але калi ён ужо хоча ад паловы дзесятай да адзiнаццацi гуляць у бiльярд, дык няхай гуляе, а я тут дзеля таго i стаю, i гэта мой клопат, каб яму нiхто не замiнаў. А цяпер ты можаш забраць свае грошы назад i выцерцi пасля iх прылавак, а калi ты яшчэ зараз пакладзеш якую купюру, я не ведаю i не адказваю за тое, што тут будзе. Бестактоўнасцю я ўжо сыты па вушы i таксама безгустоўнасць цярплiва вытрываў тысячы разоў; запiсваў у свой спiс парушальнiкаў i парушальнiц шлюбнага закону i педэрастаў, адпэнджваў ашалелых жонак i рагатых мужоў — i ты не думай, што я дзеля гэтага прыйшоў на свет белы. Я заўсёды быў добрым хлопцам, прыслугоўваў да iмшы — як i ты, напэўна, спяваў у харавым гуртку песнi айца Кольпiнга i святога Алаiзiя; тады мне было дваццаць, i я ўжо шэсць год як працаваў у гэтай установе. I калi я не страцiў дагэтуль веры ў чалавецтва, дык гэта толькi дзякуючы таму, што ёсць на свеце колькi такiх людзей, як малады Фэмель i яго мацi. Схавай лепш свае грошы, выцягнi з рота цыгару i пакланiся ветлiва мне, старому чалавеку, якi бачыў грахоў i заганаў куды як больш, чым ты можаш нават сабе ўявiць, дазволь i вунь таму служаку прытрымаць для цябе дзверы-круцёлку i — кацiся адсюль.

— Цi я правiльна пачуў? Ты хочаш размаўляць з метрдатэлем?

Тут ён пачырванеў, а потым пасiнеў ад злосцi. Д'ябал! Я, вiдаць, зноў падумаў уголас i, мажлiва, нават голасна звярнуўся да цябе на «ты»? Гэта было б, вядома, вельмi прыкра, недаравальная памылка, бо такiм, як Вы, людзям я нiколi «ты» не кажу.

Што я сабе дазваляю? Я стары чалавек, маю амаль семдзесят — i вось, падумаў сабе ўголас; у мяне крыху склероз, не ўсё ў парадку з галавою, i мяне баронiць пяцьдзесят першы параграф; я ж тут на ласкавым хлебе.

Абароназдольнасць? Зброя? Толькi гэтага мне яшчэ не хапала. Да метрдатэля, калi ласка, налева па калiдоры, потым другiя дзверы направа; кнiжка скаргаў у саф'янавай вокладцы. А калi б ты аднаго разу замовiў тут сабе яечню, а я ў той момант быў на кухнi — дык я палiчыў бы за гонар асабiста плюнуць у патэльню тваёй высокай асобе. А пасля ты атрымаеш маё прызнанне ў любовi ў натуральным выглядзе, змяшанае з распушчаным маслам. Калi ласка, шаноўны пане!