— Але ж я ўжо сказаў вам, пане. Вунь там налева, потым другiя дзверы направа, кабiнет метрдатэля. Кнiга скаргаў у саф'янавай вокладцы. Вы жадаеце папярэдняга паведамлення? Ахвотна зраблю. Камутатар… Калi ласка, пана дырэктара, гэта парцье. Пан дырэктар, тут адзiн пан… як гэта яго прозвiшча? Нэтлiнгер… прашу прабачыць, доктар Нэтлiнгер хацеў бы тэрмiнова з Вамi пагаварыць. Якая прычына? Скардзiцца на мяне. Добра, дзякуй. Пан дырэктар вас чакае."…Так, ёсць, шаноўная панi, сёння ўвечары феерверк i шэсце, першая вулiца налева, потым другая направа, зноў трэцяя налева, i там Вы ўбачыце шыльдачку: "Да рымскiх дзiцячых магiлак". Няма за што, заўсёды рады памагчы. Вялiкi дзякуй". Адна марка; гэтай манетай нельга грэбаваць, калi яе дае рука гэткай пачцiвай старой настаўнiцы. Паглядзi, паглядзi, як я з усмешкаю прымаю зусiм маленькiя грошы i не бяру вялiкае сумы. Рымскiя дзiцячыя могiлкi — гэта ясная рэч. Удовiным грошам пагарджаць няможна. А грашы "на чай" — гэта душа нашае прафесii.

— Так-так, вось там, за рагом… слушна.

Яны яшчэ не паспеюць вылезцi з таксi, а я ўжо ведаю, цi буду мець дачыненне з чыёйсьцi нявернасцю ў шлюбе. Я гэта чую нюхам здалёк, арыентуюся ў самых заблытаных i складаных сiтуацыях. Бываюць гэткiя зусiм нясмелыя каханкi, па якiх усё адразу вiдаць, i хочацца iм сказаць: дзецi, не засмучайцеся так: гэта ўсё ўжо было, я працую парцье ўжо пяцьдзесят гадоў i буду намагацца не рабiць вам прыкрасцей. Пакой на дзве асобы; усяго пяцьдзесят дзевяць марак восемдзесят — разам з дадаткам "на чай"; за гэта вы можаце разлiчваць на крышачку зычлiвасцi; а калi вас ужо спапяляе юр, усё-ткi, калi магчыма, не пачынайце ўжо ў лiфце… У гатэлi "Прынц Генрых" людзi кахаюцца за падвойнымi дзвярыма… не будзьце такiя сарамлiвыя, не бойцеся; каб вы ведалi, хто толькi ў гэтых асвенчаных высокiмi коштамi пакоях не задавальняў сваю сексуальную нецярплiвасць: тут былi людзi набожныя i бязбожныя, дрэнныя i добрыя. Пакой на дзве асобы з ваннаю, бутэлька шампанскага ў нумар. Цыгарэты. Снеданне а палове адзiнаццатай. Усё як найлепш. Прашу, пане, падпiшыце тут… не, вось тут — i, спадзяюся, ты не такi дурань, каб напiсаць сваё сапраўднае прозвiшча. Гэтая папера сапраўды iдзе ў палiцыю, там на ёй ставяць пячатку; яна робiцца дакументам i мае сiлу доказу. Hе давярай гарантыям таямнiцы з боку ўладаў, дарагi мой хлопча. Чым iх болей, тым больш iм трэба корму. А можа, ты калi-небудзь быў камунiстам, тады варта быць удвая пiльнейшым. Я таксама колiсь быў камунiстам, i католiкам быў таксама. I гэта сядзiць глыбока. Я i сёння не дам нiкому i слова сказаць супраць пэўных людзей, а хто пры мне дазволiць сабе па-дурному пакпiць з Мацi Боскай альбо з бацькi Кольпiнга, таму я здолею паказаць, што да чаго.

— Гатэльны! Нумар 42. Вунь там лiфт, калi ласка, пане.

Такiх вось я якраз чакаў — такiх, што здраджваюць шлюбным повязям вераломна, нiчога не хаваючы, i хочуць усяму свету прадэманстраваць, якiя яны, маўляў, незалежныя. Але калi вам няма чаго хаваць, дык чаму вы робiце гэткiя нахабныя мiны i гэтак выстаўляеце сваё нежаданне-нiчога-хаваць. Калi вам i праўда хаваць няма чаго, дык i не трэба хаваць. Калi ласка, пане, распiшыцеся тут — не-не, вось тут. Ну, з гэтай дурнаватай гусыняю я нiчога б не хацеў хаваць. Не-не! Каханне — гэта як грошы на чай. Пытанне аднаго iнстынкту. Бо па жанчыне адразу вiдно, цi варта мець з ёю якую-небудзь супольную таямнiцу. З гэтай не варта. Можаш, хлопча, мне паверыць. Тыя шэсцьдзесят марак за ноч плюс шампанскае ў нумар, грошы на чай, плюс снеданне, i што ты там яшчэ мусiш ёй ахвяраваць, — не варта. To ад прыстойнай i сумленнай вулiчнай дзяўчыны, што ведае сваю работу, ты б за гэта атрымаў сёе-тое… Гатэльны! Пакой сорак тры для пана i панi. Божачка, якiя людзi неразумныя!

— Слухаю, пан дырэктар, зараз iду… слухаю.

Вядома, гэткiя людзi, як ты, створаныя, каб быць дырэктарамi гатэляў; гэта як у жанчын, што просяць выразаць сабе пэўныя ўнутраныя органы; тады ўжо нiякiх праблем няма, але што гэта было б за каханне без нiякiх праблем; а калi нехта выдаляе ў сябе сумленне, нават цынiка з яго не атрымаецца. Чалавек, якi няздольны засмучацца, перастае быць чалавекам. Я выхоўваў з цябе гатэльнага, чатыры гады трымаў у чорным целе; ты разгледзеўся ў свеце, наведваў школы, вывучаў мовы, прыслугоўваў у саюзнiцкiх i несаюзнiцкiх афiцэрскiх казiно пры варварскiх выкрыках п'яных пераможцаў i пераможаных; пасля гэтага ты адразу ж вярнуўся сюды, i першае, што ты — тлусты, гладкi i без усякага сумлення — спытаў, было: "Цi стары Ёхэн усё яшчэ тут?" Я тут, усё яшчэ тут, мой хлопча.

— Вы абразiлi гэтага пана, Кульгамэ.

— Я ненаўмысна, пан дырэктар, i, калi казаць шчыра, то не было абразы. Я мог бы назваць вам сотнi людзей, якiя б палiчылi гонарам для сябе, каб я звяртаўся да iх на «ты».

Мяжа нахабнасцi. Немагчыма ў гэта паверыць!

— У мяне неяк гэта проста вылецела, пан доктар Нэтлiнгер. Я стары чалавек i жыву як бы пад аховай параграфа 51.

— Гэты пан жадае сатысфакцыi…

— …I як мага хутчэйшай. Прабачце мне, але я не лiчу за гонар, калi парцье ў гатэлi называе мяне на «ты».

— Папрасiце ў пана прабачэння.

— Прашу ў пана прабачэння.

— Hе такiм тонам.

— А якiм? Я прашу ў пана прабачэння, я прашу ў пана прабачэння, я прашу ў пана прабачэння. Вось тры тоны, якiмi я валодаю, i няхай пан доктар Нэтлiнгер выбярэ сабе такi, якi яму падыходзiць. Вы бачыце, я зусiм не хачу нiкога зняважыць. Магу ўкленчыць тут на дыване, бiць сябе кулакамi ў грудзi, я, стары чалавек, якi, мiж iншым, таксама чакае, што ў яго папросяць прабачэння. Спроба падкупiць мяне, пан дырэктар. На карту быў пастаўлены гонар нашага рэнамаванага гатэля. Прафесiйную тайну за няшчасныя трыццаць марак? Я ўспрымаю гэта як абразу майго асабiстага гонару i гонару гэтай установы, у якой я служу ўжо больш за пяцьдзесят год, а калi дакладней пяцьдзесят шэсць год.

— Я прашу Вас скончыць гэтую прыкрую i смешную сцэну.

— Калi ласка, праводзьце гэтага пана ў бiльярдавы пакой, Кульгамэ.

— Hе.

— Вы правядзеце яго ў бiльярдавы пакой.

— Hе.

— Мне было б непрыемна, Кульгамэ, калi б такi даўнi службовы стасунак, што звязвае Вас з гэтым гатэлем, быў спынены з прычыны Вашае адмовы выконваць звычайны загад.

— У гэтым гатэлi, пане дырэктар, нiколi яшчэ не iшлi насуперак жаданню госця, калi ён хацеў, каб яго нiхто не турбаваў. Вядома, за выключэннем тых выпадкаў, калi ўмешвалiся найвышэйшыя сiлы. Гестапа. Тады мы нiчога зрабiць не маглi.

— Прашу лiчыць гэты выпадак умяшаннем найвышэйшых сiл.

— Хiба Вы з гестапа?

— На гэткiя пытаннi не адказваю.

— Прашу зараз адвесцi пана ў бiльярдавы пакой, Кульгамэ.

— Цi Вы, пане дырэктар, першы хочаце заплямiць наш штандар гарантаванай таямнiцы?

— Тады, пане доктар, я сам праводжу Вас у бiльярдавы пакой.

— Толькi цераз мой труп, пан дырэктар.

Трэба быць такiм прадажным, такiм старым, як я, каб ведаць, што iснуюць рэчы, якiх купiць немажлiва; грэх перастае быць грахом, калi больш няма дабрадзейства; а што такое дабрадзейства — няможна ўведаць, калi ты не ведаеш, што ёсць нават вулiчныя жанчыны, якiя адмаўляюць пэўным клiентам. Але я павiнен быў ведаць, што ты ёсць свiння. Колькi тыдняў у маiм пакоi наверсе я вучыў цябе, як незаўважна браць "на чай": купюры i манеты; гэта трэба ўмець: непрыкметна браць грошы, бо грашы "на чай" — гэта душа нашай прафесii. Я займаўся з табою, i гэта была дурная праца — каб цябе навучыць сяму-таму, але ты захацеў надурыць мяне пры гэтым: пераконваў мяне, што ў нас былi для трэнiровак тры аднамаркавыя манеты, але ж iх было чатыры; на адну ты хацеў мяне ашукаць. Ты заўсёды быў такая вось свiння, ты нiколi не ведаў, што iснуюць рэчы накшталт: "Гэтак не робiцца"; i цяпер ты робiш нешта такое, што не робiцца. Мiж тым ты навучыўся браць "на чай", i, напэўна, не раз то былi трыццаць срэбранiкаў.

— Вяртайцеся зараз жа на сваё рабочае месца, Кульгамэ, я займуся гэтай справай. Дайце дарогу, я Вас папярэджваю…