- У такую цямрэчу можна выйсцi, - сказаў Раман блазну. - Мiж iншым, частку дабра б мы вынеслi.
- А далей што? - спытаўся блазан. - Будзеш, дзядзечка, па лесе чарапкi свае насiць, мядзведзяў кармiць?
- Не спяшайся, у гразь уступлю, - сказаў Раман Кiну. Ён iшоў па драўляных мастках, трымаючыся за крысо яго плашча.
Ганна раптам хмыкнула.
- Ты чаго? - спытаўся Жуль.
- Ведаў бы Раман, што калегу за крысо трымае.
- Лепш, каб не ведаў, - сур'ёзна адказаў Жуль.
- Ты чаго гэта падглядваў, дзядзечка? - спытаўся блазан. - Не паверыў, што дам каханай зелля?
- Яна прыйдзе да мяне?
- Спытайся ў каго разумнейшага!
Зарыпелi прыступкi ганка. У дзвярах, якiя адчынiлiся, акрэслiлiся постацi людзей.
Кiн адразу адступiў убок. Данёсся блазнаў голас:
- Штосьцi гэтага ратнiка не памятаю.
- Яны ўсе на адзiн твар, - сказаў Раман.
Праз шчылiну дзвярэй было вiдаць, як блазан адкiнуў люк у склеп. Заглянуў усярэдзiну. Выпрастаўся.
- Мажэй не вяртаўся, - сказаў ён.
Голас яго раптам задрыжаў. Ганна падумала, што i блазны стамляюцца быць блазнамi.
- Лепш будзе, калi ён не вернецца, - сказаў Раман.
- Розум пакiдае цябе, баярын, - сказаў блазан жорстка. - Мажэй аддана служыў табе шмат гадоў.
- Горад не выстаiць, нават калi ўся лiтва прыйдзе на дапамогу.
- Калi загiне епiскап, будзе справядлiва.
- I рыцары адпомсцяць нам люта. Мы загiнем.
- Мы выйграем дзень. Прыйдзе лiтва.
- Я думаю пра самае галоўнае. Я на парозе тайны. Яшчэ дзень, тыдзень, месяц - i сакрэт фiласофскага каменя ў мяне ў руках. Я стану вялiкi... Князi дзяржаваў i царквы будуць у мяне ў нагах... Нiхто не адважыцца адабраць у мяне Магдалену.
- Дурань, - сказаў спакойна блазан, - разумны, а дурнейшы за мяне. Епiскап...
- А што, епiскапу золата не патрэбна? Улада не патрэбна? Епiскап будзе берагчы мяне, як залатую птушку.
- Але ў клетцы, дзядзечка.
- Умовы будуць мае.
- Птушка ў клетцы загадала гаспадару яду падаваць?
- Будуць падаваць. Як мiленькiя.
- Рыцары прыб'юць цябе, не будуць разбiрацца...
- Епiскап ведае, што я тут. Не дасць мяне ў крыўду.
- А ты яго таму беражэш?
- Гэта праўда. Не дзеля мяне - дзеля вялiкай тайны.
- Ой, баярын, заглянi сабе ў душу. Хiба не страшна?
- Страшна, страшна... страшна! - Тады ўцякай! Усё кiдай! Раман раптам выхапiў нож.
- Я заб'ю цябе!
- Нельга! - крыкнуў блазан. З нечаканым спрытам ён пераскочыў цераз адчынены люк, перад слаба асветленай пашчай якога спынiўся Раман. Ухмылка не знiкла з яго твару. Ён кiнуўся на двор, Кiн ледзь паспеў адхiлiцца. На ганку блазан спынiўся, нiбы не разумеючы, як там апынуўся, потым натапырыўся, увабраўшы галаву ў шырокiя плечы.
- Дожджык, - сказаў ён, - дожджык якi... Да скону свету дожджык... Жыцця няма, праўды няма, адзiн дожджык.
Зарыпелi прыступкi. Блазан выйшаў на двор...
Кiн стаяў пасярод верхняй святлiцы. Раман спусцiўся ў склеп, але люк застаўся адчынены.
Кiн асцярожна заглянуў у люк, i шар, завiснуўшы над iм, глядзеў тудысама.
Раман стаяў каля стала, пастукваючы кончыкамi пальцаў па яго краi. Раптам ён сцепануўся. Ён убачыў, што каля печы, у якой ужо патухла, стаiць змерзлы мокры хлопец.
- Ты чаму маўчыш? - спытаўся Раман.
- Я не дагнаў яго, - сказаў хлопец.
- Я i не чакаў, што ты яго дагонiш. А там ты быў?
- Я быў, - адказаў хлопец.
- Што сказалi?
- Сказалi, апоўначы.
- Ты грэйся, грэйся, - сказаў Раман. - Потым дапаможаш мне.
- Дрыжыкi бяруць мяне, - сказаў хлопец. - Цi прыме нас ордэн?
- Ты не бойся. Мяне ўсюды ведаюць. Мяне ў Венецыi ведаюць. I ў Магдабурзе, i ў Майнцы ведаюць... мяне забiць нельга...
У гэты момант усё i здарылася.
Шар вiсеў над самай галавою ў Кiна. Таму адразу было незразумела, хто стукнуў Кiна ззаду. На iмгненне выява ў шары прапала, потым узнiк здзiўлены Кiнаў твар, якi iмкнуўся павярнуцца i тут жа страцiў раўнавагу i рухнуў у люк, павольна спаўзаючы ў падвал па прыступках лесвiцы.
- Стой! Ён жа разаб'ецца!
Зверху мiльгануў аркан - за секунду блазан паспеў дастаць i кiнуць яго так, што вяроўка абхапiла Кiна за плечы i спынiла падзенне. Потым безжыццёвае цела Кiна апусцiлася на падлогу. Падняўшы шар, Жуль убачыў над люкам блазна з арканам у адной руцэ, з дубiнай - у другой. Раман i хлопец адхiснулiся ад люка, замерлi. Раман першы скемiў, што да чаго.
- Хто? - спытаўся ён.
- Ён мне з самага пачатку не спадабаўся - няма ў нас такога ў стражнiках. У мяне, ведаеш, якая памяць на твары. Падслухоўваў. Думаю, лазутчык епiскапаў.
Вочы ў Кiна былi заплюшчаныя.
- Ты яго не забiў? - спытаўся Раман.
- У нас, лiтоўцаў, галава жалезная, - сказаў блазан.
- Што ж рабiць? - сказала Ганна. - Яны яго заб'юць. Ну зрабi што-небудзь, Жуль, мiленькi! Выцягнi яго назад.
- Без яго дапамогi не магу.
- То прыдумай.
- Ды пачакай ты! - агрызнуўся Жуль. - Ты думаеш, ён на шпацыр пайшоў? Выблытаецца. Абавязкова выблытаецца. Нiчога...
- Трэба яго дапытаць, - сказаў Раман.
- Толькi вазьмi ў яго... гэта. Блазан нагнуўся, выхапiў у Кiна меч, арканам звязаў рукi. У гэты момант у люку паказаўся твар другога стражнiка.
- А, Явайла, - сказаў блазан. - Ты гэтага земляка не прызнаеш?
- Не, - адказаў той хутка. - За варотамi князь.
- Гэтага яшчэ не хапала, - сказаў Раман. - Акiплеша, прымi, хутчэй, хутчэй, ну! Глузд, дапамажы яму!
Яны адцягнулi Кiна ўбок, у цень, Раман кiнуў зверху кучу лахманоў... Сцэна была злавесная - ценi мiтусiлiся на сценах, спляталiся, быццам у бойцы.
Князь хутка спусцiўся ўнiз, прыступкi прагiналiся, за iм следам яцвяг у чорнай куртцы i чырвоным каўпаку. Князь быў у кальчузе, кароткi плашч прамок, прылiп да кальчугi, рыжыя валасы ўскудлачаныя. Князь быў сярдзiты:
- Ордэн на прыступ сабраўся, лесвiцы валакуць... Як трымацца, вароты слабыя, людзей мала. Ты чаго тут хаваешся?
- Якая ад мяне карысць на сцяне? Я тут больш патрэбны.
- Ты думай. Нам бы дазаўтра пратрымацца. Раман, чаму на вежах вогненнай вады няма?
- Скончылася, княжа.
- Каб была! Не абаронiм горад - першы памрэш.
- Князь, я твайго роду, не кажы так. Я ўсё раблю...
- Не ведаю, нiкому не веру. Як дрэнна - нiкога няма. Дзе Ўладзiмiр Полацкi? Дзе Ўладзiмiр Смаленскi, дзе Мсцiслаў Удалы? Уладзiмiр Пскоўскi? Дзе рацi? Дзе ўся Русь?
- Я прыйду на сцяну, брат, - памяркоўна сказаў Раман.
- Тут у цябе столькi зелля нарыхтавана!
- Гэта, каб золата рабiць.
- Мне цяпер золата не патрэбна - ты мне самародак дасi, я яго на галаву епiскапу кiну. Ты мне агонь дай, агонь!
- Я прыйду на сцяну, брат.
Кiн заварушыўся пад лахманамi, вiдаць, застагнаў, таму што князь кiнуўся да кучы лахманоў, пад столь узляцелi чорныя ценi, - Кiн быў без прытомнасцi.
- Хто такi? Чаму лiтоўца звязаў?
- Чужы чалавек, - сказаў Раман. - У хату да мяне прабраўся. Не ведаю, можа, ордэнскi лазутчык.
- Забi яго, - князь выцягнуў меч. Ганна закрыла далонямi вочы.
- Не, - пачула яна Раманаў голас. - Я яго дапытаць павiнен. Iдзi, князь, я прыйду. Зробiм агонь - прыйдзем.
- Ты, - сказаў князь яцвягу, - застанешся тут.
- Лiшняе, князь, - сказаў Раман.
- Цяпер я нiкому не веру. Зразумеў. Табе не веру таксама. - Князь адпусцiў дзяржальна мяча. - Нам бы да заўтра пратрымацца.
Князь, аглядаючыся, хутка падняўся па лесвiцы. Спынiўся, глянуўшы ў падвал зверху. I яму вiдаць былi цёмныя ценi, няроўна асветленыя жоўтым святлом твары, бляск рэтортаў i трубак. Князь перахрысцiўся, столь над галовамi чарадзея i яго памочнiкамi, што глядзелi ўверх, здрыганулася, загайдалася ад хуткiх i цяжкiх крокаў князя Вячкi.
- Уся лiтоўская раць не выратуе яго, - цiха сказаў Раман.
Ён падышоў да Кiна, паглядзеў уважлiва на яго твар. Яцвяг - за яго спiной таксама глядзеў на Кiна, холадна i абыякава - для яго смерць i жыццё былi толькi момантамi ў бясконцым чаргаваннi быцця i небыцця.