"Ён даў ёй снатворнага? Ах ты, iнтрыган!" - ледзь не вырвалася ў Ганны. Замест гэтага яна ўсмiхнулася i спыталася:

- А дзе ж твой гаспадар займаецца чарадзействам?

- Хiба гэта так важна? - спытаўся блазан. - Гэта ўжо не важна. Ты гаворыш па-русiнску. Але дзiўна. Гаворка твая чужая.

- Ты забыўся, што я выхавана ў Кракаве?

- Выхавана? Чужое слова, - сказаў блазан. - Ты вымаўляеш дзiўныя словы.

Века над люкам паднялося. Блазан жвава аглянуўся.

Хлопцава галава паказалася ў люку.

- Ты чаго, Глузд?

- Той, лiцвiн, б'ецца... баюся я яго. Паглядзi, Акiплеша.

- Прырэж яго, - спакойна адказаў блазан.

- Не! - вырвалася ў Ганны. - Хiба можна? - Яна ступiла да адчыненага люка. - Як ты пасмееш?.. - Яна амаль крычала: толькi б Кiн зразумеў, што яна побач.

Блазан спрытна выкруцiўся i стаў памiж люкам i Ганнаю.

- Табе туды нельга, князёўна, - сказаў ён. - Не дазволена.

- Гэй! - пачуўся знiзу прарэзлiвы Кiнаў голас. - Развяжы мяне, скамарох. Вядзi да князя. Я маю што сказаць!

- Знаёмы голас, - сказала Магда. - Хто ў цябе там?

- Не твой клопат, панi.

- Раб! - усклiкнула яна. - Смерд! Як ты пасмеў пярэчыць! - Ганна не баялася сказаць якое-небудзь слова, якога яны не ведалi. Яна iншаземка i не мела iншай адукацыi, акрамя хатняй.

I ў голасе адукаванай масквiчкi канца дваццатага стагоддзя раптам загучалi такiя велiкакняжацкiя iнтанацыi, што Жуль усмiхнуўся...

- Прэч з дарогi! - крыкнула Ганна. - Паглядзiм, што скажа баярын, калi даведаецца пра тваё свавольства. I блазан адразу знiк. Нiбыта яму стала ўсё роўна - убачыць Магда нявольнiка цi не...

Ганна ганарлiва адпiхнула хлопца i спусцiлася ўнiз у знаёмае ёй сутарэнне, дзе было мноства рэтортаў, гаршкоў, медных тыгляў - невядомых прадвеснiкаў хiмiчнай навукi. Моцна пахла сернаю кiслатою. Кiн назiраў, прыпёршыся да сцяны. Ганна падмiгнула яму, Кiн насупiўся i прамармытаў праз зубы:

- Яшчэ чаго не хапала.

- Дык вось ты дзе? - абурана сказала князёўна, гледзячы на Кiна. - Чаму звязаны? Што яны з табою зрабiлi?

- Панi, - зразумеў Кiн, - я дрэннага не рабiў.

Я прыйшоў да пана Рамана ад вас, але мяне нiхто не слухае.

Ганна азiрнулася. Хлопец стаяў каля лесвiцы, блазан на прыступках. Абодва ўважлiва слухалi.

- Do you speak English?

- А little.*

* - Вы размаўляеце па-ангельску?

- Крыху.

Ганна ўздыхнула з палёгкаю.

- Нам трэба iх пераканаць, - працягвала яна па-ангельску.

- Малайчына, - сказаў Кiн. - Як скажаце, панi.

- Развяжы яго, - загадала Ганна хлопцу.

- Зараз, панi, - сказаў ён нясмела. - Але... Пан...

- Пан зробiць усё, што я захачу.

Хлопец аглянуўся на блазна. Той спусцiўся ў падвал, сеў за стол.

- Рабi, - хмура сказаў ён, - пан выканае ўсё, што яна скажа.

- Дзе ваш каханы? - спытаўся Кiн па-ангельску.

- Не смейцеся. Я сумленная дзяўчына. Ён з князем. Яны абмяркоўваюць пытаннi абароны.

Кiн падняўся, размiнаючы здранцвелыя пальцы.

- Я пайшоў. Мне трэба быць з iм. А вам лепш вярнуцца.

- Не, я застануся. Раман прасiў мяне застацца. Я магу дапамагчы вам, калi вы вернецеся.

- На выпадак небяспекi вы ведаеце, што рабiць?

- Зразумела, - сказала Ганна па-расейску. - Iдзi да Рамана, беражы яго. - Яна павярнулася да хлопца. - Правядзi майго слугу да выхаду. Каб яго не трымалi стражнiкi.

Хлопец зiрнуў на блазна. Той кiўнуў. Хлопец пайшоў следам за Кiнам. Блазан сказаў:

- Thy will releaseth him from the fetters.*

* Твая воля выпусцiла яго з аковаў (старажытнаангл.).

Ганна збянтэжылася:

- Ты разумееш гэтую мову?

- Я бываў у розных краях, князёўна, - сказаў блазан. - З маiм панам. Мы, рабы, утойваем свае веды...

"Не можа быць, - падумала Ганна, - ён не мог усё зразумець. Сем жа стагоддзяў прайшло, мова так змянiлася".

25

- Тут вы дабываеце золата? - спыталася Ганна. У печы зус патухла, толькi пад попелам тлелi чырвоныя вугалькi.

- Мой пан робiць гэта, каб дагадзiць богу, - сказаў блазан.

- Веру, веру, - сказала Ганна. - А цi праўда, што ён вынайшаў кнiгадрукаванне?

- Не ведаю такога слова, панi, - прамовiў блазан. Ён падышоў да вуголля i выставiў свае вялiкiя рукi.

- Ты дапамагаеш пану?

- Калi ён дазваляе мне. А навошта табе i твайму чалавеку мой пан? спытаўся карлiк.

- Я не зразумела цябе.

- Вы размаўляеце на мове, якая падобная на мову саксаў. Твой чалавек пабег па майго пана.

- Ты баiшся за яго?

- Я баюся страху майго пана. I яго кахання да цябе. Ён забываецца пра другiх. Гэта прывядзе да смерцi.

- Чыёй смерцi?

- Сёння смерць чакае ўсiх. Калi хапаешся за адно, забываеш пра галоўнае.

- Што ж галоўнае? - Ганна хацела дадаць раб цi дурань, але зразумела, што не хоча больш гэтай гульнi.

- Галоўнае? - Блазан павярнуўся да яе, адзiнае яго вока было страшэнна сумнае. - Ты чужая. Ты не можаш зразумець.

- Я паспрабую.

- Зараз божыя дваране пойдуць на прыступ. I нiкому лiтасцi не будзе. Але калi я здагадаўся правiльна, то баярын Раман хадзiў, каб дамовiцца з божымi дваранамi так, галоўнае прападзе.

- Але ж застаецца навука, яе вялiкае адкрыццё.

- Ты, князёўна, з багатых. Ты нiколi не галадала. Цябе нiколi не бiлi, не палiлi, з цябе не здзекавалiся... табе нiчога не пагражае. Цябе нiхто не кране - нi тут, нi ў турме. А вось усе гэтыя людзi, тыя, што спяць цi не спяць, хвалююцца, п'юць, ядуць, плачуць на вулiцах, - iх паб'юць. I ўсё гэта не мае значэння для майго пана. I для цябе - iх мука да вас не даляцiць.

Карлiк, асветлены чырвоным святлом вугалёў, быў страшны. Вось такiя былi першыя прапаведнiкi сярэдневяковай справядлiвасцi, такiя iшлi на кастры. Людзi, якiя зразумелi, што кожны варты жыцця, i былi бяссiльныя.

- Ты памыляешся, блазан.

- Не, не памыляюся. Нават цяпер у тваiх добрых вачах i ў тваiх добрых словах няма праўды. Ты не ведаеш, цi ёсць у мяне iмя, слава i гонар. Блазан, дурань...

- Як цябе завуць?

- Акiплеша - гэта таксама мянушка. Я не памятаю свайго iмя. Але я не раб! Я зраблю тое, чаго не хоча рабiць Раман.

- Што ты можаш зрабiць?

- Я выйду падземным ходам, я знайду ў лесе лiцвiнаў, я скажу iм, каб спяшалiся.

- Ты не паспееш, Акiплеша, - сказала Ганна.

- Тады я разбуру ўсё гэта... усё!

- Але гэта жыццё твайго пана, справа яго жыцця.

- Ён заваражыў цябе, князёўна! Каму трэба яго справа, мая справа, твая справа, калi сыдуць крывёю хлопцы i немаўляты, жонкi i мужы - усе дзецi Хрыстовы? Аднак я не магу разбураць...

Блазан ускараскаўся на крэсла, сеў, звесiўшы ногi, апусцiў галаву на рукi, нiбы заснуў. Ганна маўчала, глядзела на шырокую гарбатую блазнаву спiну. Не паднiмаючы галавы, глуха ён спытаўся:

- Хто ты, князёўна? Ты не тая, за каго выдаеш сябе.

- Хiба гэта так важна, Акiплеша?

- Хутка развiднее. Я ведаю людзей. Дурнi назiральныя. Мой пан нам здрадзiць, i я не магу спынiць гэтага.

- Скажы, Акiплеша, твой пан напраўду такi вялiкi чарадзей? Большы за царкоўных каралёў i зямных князёў.

- Слава ў яго будзе вялiкая, - сказаў блазан. - I каралi прыйдуць да яго на паклон. Iнакш я не звязаў бы з iм свайго жыцця.

- А што ты мог зрабiць?

- Я мог уцячы. Я мог пайсцi да другога гаспадара.

- Ты так на самай справе думаў?

- I не раз. Але каму патрэбен кульгавы вырадак? Каму я дакажу, што ў мяне такое самае сэрца, такая самая галава, як i ў знакамiтага?

- Раман гэта ведае?

- Раман гэта ведае. Бог надзялiў яго розумам.

- А цябе?

- Раман ведае мне цану.

- I ўсё?

- А што яшчэ? Што яшчэ патрэбна рабу i вырадку?

- Ты ненавiдзiш яго? Ты... ты не раўнуеш мяне да яго?

Блазан адкiнуўся ад стала, зарагатаў, скрывiўшы грымасай i без таго знявечаны твар.

- Цябе? Да яго? У мяне адно вока, гэтага хапае, каб зразумець, што князёўна Магда спакойна спiць у цераме. Ты нават не магла абуць яе боцiкаў, ты не вельмi асцярожная. I голас цябе выдае. I мова. Але не бойся. Раман не здагадаецца. Ён бачыць толькi сваё каханне, ён сам iм любуецца. Ты птушка ў небе, слодыч невыказная - таму ты i патрэбна яму. Мала яму ўлады на зямлi, ён хоча i птахаў нябесных прыручыць... Ён прыме цябе за Магду, таму што хочацца яму прыняць цябе за Магду, цётачка! Ён разумны, а ў прываротнае зелле верыць!