- Паслухайце, месьё, я... - сказаў Рабэр, пагладжваючы шчаку сваiмi тоўстымi, чырвонымi, як каўбасы, пальцамi. - Я вось што думаю: а калi ваш павераны, ну, гэты Буру, возьме ды Богу душу аддасць, а мы не паспеем спалiць маю заяву...

- Ну дык i што? На месца Буру стане яго сын. А зброю супраць Буру, якую я вам дам, калi трэба будзе, можна павярнуць i супраць сына.

Рабэр маўчаў i ўсё пагладжваў сваю шчаку. Не хацеў i я больш гаварыць. Я пасядзеў на свежым паветры, i, здаецца, у мяне пачынаўся прыступ.

- Добра, - сказаў Рабэр, - дапусцiм, Буру спалiць маю заяву, i тады я аддам яму той дакумент, якi i трымае яго ў нашых руках. Але дзе гарантыя, што гэты чалавек пасля не пойдзе да вашых спадчыннiкаў i не скажа: "Я ведаю, дзе схавана ваша спадчына. Прашу выдаць мне дзесяць тысяч за тое, што я прадам вам сакрэт, i столькi ж пасля таго, як скарб будзе ў вашых руках". Да таго ж ён можа ўсё ўладзiць так, каб яго iмя нiдзе не фiгуравала. I тады ён ужо нiчым не рызыкуе. Пачнецца расследаванне, зробяць дазнанне, пераканаюцца, што я - ваш сын, што жывём мы з мацi раскошна, а не так, як да вашай смерцi... I тады адно з двух: або плацiць падаткi з усёй сумы спадчыны, або каламуцiць ваду, хiтраваць...

На гэты раз гаварыў ён ясна i дакладна. Розум яго выйшаў са здранцвення. Мазгi нарэшце запрацавалi... Я быў прыемна здзiўлены, што ў гэтага прыказчыка моцна развiты сялянскiя рысы: прадбачлiвасць, недавер, страх перад рызыкай, жаданне нiчога не пакiдаць на волю выпадку. Яму, безумоўна, лепш было б атрымаць з рук у рукi сто тысяч, чым хаваць такое велiзарнае багацце.

Я пачакаў, пакуль супакоiцца сэрца...

- У тым, што ты тут нагаварыў, ёсць доля праўды. Я згодзен з табою. Што ж, не падпiсвай заявы. Я цалкам давяраю табе з мацi. Зрэшты, калi спатрэбiцца, я дакажу як двойчы два, што гэтыя грошы мае. Але гэта ўжо нiякага значэння не мае: праз паўгода, ад сiлы праз год я памру...

У адказ - нi слова спагады, суцяшэння, удзячнасцi, якiя ў такiх выпадках гавораць нават чужыя людзi. Не думаю, каб ён быў такi жорсткi, - проста ён быў зусiм нявыхаваны.

- Ну, калi так, - сказаў ён, - можна паспрабаваць...

Падумаў трохi i дадаў:

- Трэба будзе хоць зрэдку наведвацца ў банк, пакуль вы жывыя. Няхай прывыкаюць да майго твару. Я буду хадзiць туды па грошы вам.

- Паслухай, Рабэр, - сказаў я, - ёсць у мяне яшчэ некалькi сейфаў за гранiцай. I калi ты хочаш, калi ты думаеш, што больш надзейнае...

- Што вы?! Пакiнуць Парыж? Не, нiколi!

Я растлумачыў, што ён мог бы жыць у Парыжы i толькi час ад часу выязджаць за гранiцу. Тады ён спытаўся, у якiм выглядзе маё багацце - у грашах цi ў працэнтных паперах, i дадаў:

- А ўсё ж такi добра было б, каб вы мне напiсалi пiсьмо... Ну, нешта такое, што вы пры ясным розуме i поўнай свядомасцi завяшчаеце мне без нiякага прымусу сваю маёмасць... Гэта можа мне вельмi спатрэбiцца... Хто ведае... Дый на душы ў мяне было б лягчэй... А то, ведаеце, раптам усё раскрыецца - мяне ж вашыя дзецi ў крадзяжы абвiнавацяць...

Ён змоўк, купiў сабе кiтайскiх арэхаў i накiнуўся на iх так, нiбы цэлы тыдзень нiчога не еў. I раптам спытаўся:

- Вось цiкава мне, а што яны вам зрабiлi?

- Бяры, пакуль даюць, i не задавай больш пытанняў, - суха адказаў я.

Яго мяккiя шчокi пачырванелi. На твары з'явiлася пакрыўджаная нацягнутая ўсмешка, якой, мусiць, ён адказвае на папрокi свайго гаспадара, - i тады блiснулi яго здаровыя белыя вострыя зубы - адзiнае, што ўпрыгожвае гэтага няўклюду.

Ён зноў змоўк i ўзяўся за арэхi. Не скажу, каб ён выглядаў надта шчаслiвым. Вiдаць, фантазiя ўжо малявала яму ўсялякiя непаразуменнi з палiцыяй, з маiмi дзецьмi... I трэба ж было мне трапiць на такога! Усюды бачыць толькi небяспеку... Мне захацелася трохi развесялiць яго.

- У цябе ёсць сяброўка? - у лоб спытаўся я. - Можаш цяпер ажанiцца, будзеш жыць з ёю, як багаты буржуа.

Ён зрабiў нейкi няпэўны жэст i заклапочана пакiваў галавой. А я спакушаў далей:

- Ды цяпер ты можаш ажанiцца з кiм захочаш. I калi ёсць у цябе на прыкмеце жанчына i здаецца табе непрыступнай...

Рабэр навастрыў вушы, i ўпершыню я ўбачыў, як загарэўся ў яго вачах агеньчык маладой страсцi.

- Няўжо я змагу ажанiцца з мадмуазэль Бружэр?

- А хто яна, гэтая мадмуазэль Бружэр?

- Ды не... Я пажартаваў. Гэта старшая прыказчыца ў нашай краме. Такая жанчына! Але што я для яе... Пустое месца... Яна i ў мой бок не глядзiць...

Я запэўнiў яго, што нават з дваццатай часткай таго багацця, якое я даю яму, ён зможа ўзяць замуж самую лепшую "старшую прыказчыцу" ў Парыжы.

- Ах, мадмуазэль Бружэр! - паўтарыў ён. - Не, куды там!..

Боль у сэрцы не праходзiў. Я паклiкаў афiцыянта i хацеў разлiчыцца, але Рабэр апярэдзiў мяне:

- Не, не. Што вы! Я сам.

Я з задавальненнем паклаў свае грошы назад у кiшэню. Мы ўсталi. Музыканты ўжо складалi свае iнструменты. Патухлi гiрлянды электрычных лямпачак. Рабэру не трэба было асцерагацца, што яго ўбачаць разам са мной.

- Я правяду вас, - сказаў ён.

Сэрца ныла. Я папрасiў Рабэра не iсцi так хутка i сказаў яму, што мне спадабалася, што ён не спяшаецца дарвацца да грошай.

- Толькi вось калi сёння ноччу я памру, - дадаў я, - ты страцiш вялiкае багацце.

Ён пацiснуў плячыма i даволi абыякава аднёсся да такой бяды. Хоць у цэлым я, вядома, парушыў спакой гэтага маладога чалавека. Ростам ён быў ужо роўны са мной. А цi набудзе ён калi-небудзь арыстакратычныя замашкi? Вельмi ўжо нiкчэмны выгляд меў гэты прыказчык, мой сын, мой спадчыннiк... Я паспрабаваў надаць нашай размове душэўны характар, пачаў гаварыць яму, што страшэнна каюся, перажываю, пакутую, што пакiнуў без дапамогi яго з мацi. Ён, мусiць, здзiвiўся: ён лiчыў, што я абышоўся з iмi "па-людску". Як-нiяк хоць грошы пасылаў... Ёсць такiя, хто й гэтага не зрабiў бы. I дадаў страшныя словы: "Тым больш што не вы першы ў яе былi..."

Сынок, вiдаць, не меў нiякай спагады i лiтасцi да сваёй мацi... Падышлi да майго дома, i ён нечакана сказаў:

- Можа, мне памяняць прафесiю... Заняцца чым-небудзь такiм, каб бываць на бiржы... Тады прасцей было б растлумачыць, адкуль у мяне такiя грошы.

- I не думай, Рабэр! Ты што?! Звяжашся з бiржай - загiнеш!

Ён заклапочана глядзеў на тратуар.

- Я ўсё пра гэтыя падаткi думаю. А раптам iнспектар пачне дапытвацца...

- Зразумей жа ты нарэшце, што твае грошы будуць ляжаць у сейфе, i нiхто на свеце, акрамя цябе, не мае права адмыкаць сейф...