Nur al tiuj oni povas pretendi posedrajton, kaj eĉda tiuj oni ne rajtas posedi pli, ol necesas por la proprauzo. Ĉio kroma estas tenata nur en garda rolo, kaj estastransdonota al la pli junaj anoj de la komunumo laŭbezone.

La virinoj kaj infanoj en la sekvantaro de iu viro estaskompareblaj al militista unuaĵo, pri kiu li diversmaniererespondecas, ekzemple en la fakoj de instruado, disciplino,nutrado, kaj la postuloj de ilia konstanta vagado,kaj ilia senĉesa batalado kontraŭ aliaj komunumojkaj kontraŭ la ruĝaj Marsanoj. Liaj virinoj neniel estasedzinoj. La verdaj Marsanoj ne uzas vorton, kiu havassignifon similan al nia Tera vorto. La pariĝo ĉe ili okazasnur pro intereso de la komunumo, kaj sen atento al laprincipo de natura selekto. La konsilantaro de ĉefuloj enĉiu komunumo regas la aferon tiel definitive, kiel la posedantode ĉevalbredejo prizorgas la sciencan bredadonde siaj bestoj por la ĝenerala plibonigo.

En la teorio la afero povas esti belsona, kiel ofte okazaspri teorioj, sed la rezulto de la longa efektivigado detia nenatura moro, kune kun la fakto, ke oni taksas lakomunuman intereson al la infanoj pli grava ol tiun dela patrino, montriĝas per la rezultantaj malvarmaj kajkruelaj karakteroj, kaj ilia funebreca, senhumura kajsenama vivado.

Estas vere, ke la verdaj Marsanoj estas ekstreme ĉastemaj,aparte de kelkaj degeneraj tipoj, kiaj Tal Hajus; sedmulte pli dezirinda estus pli egala ekvilibro de homajtrajtoj, eĉ se rezultus ioma kaj kelkfoja erarpaŝo malĉasta.

Trovante, ke mi devas akcepti la respondecon por lasekvantaroj, vole-nevole, mi ordonis al ili trovi loĝejonsur la supraj etaĝoj, kaj lasi la trian etaĝon por mi. Alunu el la knabinoj mi donis la taskon prizorgi simplankuiradon por mi, kaj ordonis al la aliaj repreni la diversajnlaborojn, kiujn ili antaŭe faris. Poste mi malmultevidis ilin, kio ne ĝenis min.

Post la batalo kontraŭ la aviadiloj, la komunumo restisen la civito dum pluraj tagoj, ne volante fari la alhejmanmarŝon ĝis ili povos esti certaj, ke la aviadilarone revenos; eĉ tia militema popolo, kiel la verdaj Marsanoj,volis eviti, ke la malamikaro trafu ilin sur la senŝirmajplataĵoj, malhelpatajn pro kavalkadoj de ĉaroj kajinfanoj.

Dum nia periodo de neagemo, Tars Tarkas instruismin pri multaj el la moroj de milito ĉe la Tarkanoj,ankaŭ pri la arto de rajdado sur la grandaj bestoj, kiujportis la militistojn. La bestoj, nomataj ”toatoj,” estassame danĝeraj kaj malbonvolaj kiel iliaj mastroj, sedunufoje subjugitaj, ili estas sufiĉe regeblaj por servi al laverdaj Marsanoj.

Du el tiuj bestoj iĝis miaj propraj, venantaj de la militistoj,kies metalon mi portis, kaj baldaŭ mi povis regiilin same facile kiel la indiĝenoj. La metodo ne estis trekomplika. Se la toatoj ne respondis sufiĉe rapide al latelepatiaj instrukcioj de siaj rajdantoj, ili ricevis forteganfrapon inter la oreloj per la tenilo de pistolo, kaj se iliribelemis, la frapado daŭris, ĝis ili aŭ cedis, aŭ forĵetissiajn rajdantojn.

En ĉi lasta okazo, temis pri ĝismorta lukto inter virokaj besto. Se la viro sufiĉe rapide uzis la pistolon, li vivispor denove rajdi, sed sur alia besto; se la kontraŭookazis, liaj virinoj kolektis lian ŝiritan korpon, kaj bruligisĝin laŭ la kutimo de Thark.

Mia sperto pri Ula decidigis min eksperimenti perbonkoreco en mia eduko al la toatoj. Unue mi instruis alili, ke vane ili provos forĵeti min de siaj dorsoj, kaj eĉ mifrapis ilin forte, inter la oreloj por memorigi ilin, ke mimastras. Poste mi grade akiris ilian fidon sufiĉe similmetode,kiel ĉe miaj Teraj ĉevaloj. Mi ĉiam estis lerta kajhumana pri bestoj ĝenerale, kaj pro inklino, kaj por akiribonajn rezultojn. Ĉiam mi povis mortigi homon, se necese,kun malpli da bedaŭro, ol kompatindan, senkulpanbeston.

Post kelkaj tagoj miaj toatoj mirigis la tutan komunumon.

La bestoj sekvis min kiel hundoj, frotante siajngrandajn nazojn al mia korpo por montri sian amemon,kaj respondante al ĉiu mia voko kun rapideco kaj obeemo,pro kiuj la Marsaj militistoj atribuis al mi ian Terankapablon nekonatan sur Marso.

”Kiamaniere vi sorĉis ilin?” demandis Tars Tarkas eniu posttagmezo, kiam li estis vidinta min meti mian brakonen la faŭkon de unu el miaj toatoj, kiu estis kojnuminta ŝtonpecon inter du dentojn dum ĝi manĝis la mukosimilanvegetaĵon en nia korto.

”Per bonkoreco,” mi respondis. ”Sciu, Tars Tarkas, lamolaj sentimentoj havas valoron, eĉ por militisto. Enkriztempo de batalo, kiel ankaŭ dum marŝado, mi scias,ke miaj toatoj obeos ĉiun ordonon mian, kaj tial mia batalakapablo estas pligrandigita, kaj mi estas pli bonamilitisto, ĉar bonkora mastro. La aliaj militistoj trovusavantaĝon por si, kiel ankaŭ por la komunumo, se ilialprenus ĉirilate miajn metodojn. Vi mem ja diris antaŭkelkaj tagoj, ke la bestoj, pro la necerteco de siaj humoroj,ofte ŝanĝas venkojn al malvenkoj, pro emo, en krizajmomentoj de la batalo, forĵeti kaj ŝiri siajn rajdantojn.”

”Montru al mi, kiel vi atingas tiajn rezultojn,” estis lasola respondo de Tars Tarkas.

Tial mi klarigis la tutan sistemon, laŭ kiu mi dresis labestojn, kaj poste li igis min ripeti ĉion antaŭ LorkasTomel kaj la kunvenigitaj militistoj. Tio estis la komencode nova vivo por la kompatindaj bestoj, kaj antaŭ olmi forlasis la komunumon de Lorkas Tomel, mi poviskun kontento rigardi al tute bone regebla kaj obeemabestaro. La preciziga kaj rapidiga efiko al la milita klopodoestis tiel rimarkinda, ke Lorkas Tomel donacis almi pezan oran maleolumon de sia propra kruro, kiel signonde sia ŝato al mia servo.

En la sepa tago post la batalo kontraŭ la aviadiloj nidenove ekmarŝis al Tark, post decido de Lorkas Tomel,ke malaperis ĉia verŝajneco de nova atako.

Dum la tagoj tuj antaŭ nia foriro mi malmulte renkontiĝis kun Deja Toris, ĉar Tars Tarkas multe okupismin pro miaj lecionoj pri Marsa milito, ankaŭ mi okupiĝis per dresado de miaj toatoj. Kiam mi kelkfoje vizitisŝian loĝejon, ŝi estis for, promenante sur la stratojkun Solla, aŭ esplorante la konstruaĵojn apud la placo.

Mi estis avertinta ilin ne vagi malproksime de la placo,pro la blankaj simiegoj, kies sovaĝecon mi konis tielbone. Tamen, ĉar Ula ĉiam akompanis ilin kaj Solla estisbone armita, ne estis granda kaŭzo por timo.

En la vespero antaŭ nia foriro mi vidis ilin alproksimiĝi laŭ unu el la grandaj avenuoj kondukantaj en laplacon de oriente. Mi aliris por renkonti ilin, kaj diranteal Solla, ke mi akceptos respondecon pri la gardadode Deja Toris, mi ordonis, ke ŝi reiru al sia loĝejo por iukomisieto. Mi havis ŝaton kaj fidon al Solla, sed ial dezirisesti sola kun Deja Toris, kiu simbolis por mi ĉionsur mia Tero de agrabla kaj simpatia kunuleco. Ŝajnisesti inter ni ligiloj de komuna intereso tiel fortaj, kvazaŭni naskiĝis sub la sama tegmento, anstataŭ sur apartajplanedoj, rapidegantaj tra la spaco malproksime unu dela alia je preskaŭ kvindek milionoj da mejloj.

Mi estis certa, ke ŝi partoprenas miajn sentojn, ĉarkiam mi alproksimiĝis, la esprimo de kompatinda senesperoforlasis ŝian simpatian vizaĝon, donante lokon alrideto de bonveniga ĝojo, dum ŝi metis sian dekstranmaneton sur mian maldekstran ŝultron, laŭ la salutkutimoruĝMarsana.

”Sarkoja diris al Solla, ke vi iĝis vera ano de Tark,” ŝidiris, ”kaj ke de nun mi ne pli ofte vidos vin, ol la aliajnmilitistojn.”

”Sarkoja estas grandega mensogulino,” mi respondis,”malgraŭ la Tarkana fanfarono pri absoluta verdiremo.”

Deja Toris ridis. ”Mi sciis, ke eĉ fariĝinte ano de lakomunumo, vi restos amiko mia. Ekzistas sentenco enBarsumo, ke militisto povas ŝanĝi sian metalon, sed nesian koron.”

”Miaopinie,” ŝi daŭrigis, ”ili provis apartigi nin, ĉarkiam ajn vi ne deĵoris, iu el la pli maljunaj virinoj el lasekvantaro de Tars Tarkas serĉis ian pretekston por forigode mi kaj Solla, ili devigis min labori en la kavernojsub la konstruaĵoj, por miksi ilian teruran radiuman pulvoron,kaj fabriki ilian pafaĵon. Ĉu vi rimarkis, ke iliajkugloj eksplodas, kiam ili ekfrapas? Nu, la maldiafana,ekstera kovraĵo rompiĝas pro la ekfrapo, malkovrantevitran cilindron, preskaŭ solidon, en kies antaŭa partoestas ereto de radiuma pulvoro. En la momento, kiam lasunlumo, eĉ difuza, trafas tiun pulvoron, ĉi tio eksplodas kun forto, kontraŭ kiu nenio povus kontraŭstari. Seiam vi vidos noktan batalon, vi rimarkos la mankon detiaj eksplodoj, sed en la posta mateno aŭdigos ĉie laeksplodoj de pafaĵoj el la antaŭa nokto. Kutime, tamen,oni dumnokte uzas seneksplodajn pafaĵojn.”