— Яны пасадзілі нас на далонь і разглядаюць.

Потым іх перасаджвалі з рукі на руку і ўсё разглядвалі. Адны, хто быў больш далікатны, бралі асцярожна і ласкава, а іншыя — груба і бесцырымонна страсалі на далонь: ім было гэта балюча і непрыемна, але супраціўляцца яны, безабаронныя, не маглі.

Куды іх толькі не саджалі! І на пальцы, і на цаўё лапаты, і сабе на галаву, і на травіны, і на суквецці. Садзілі і ў краскі і закрывалі іх там пялёсткамі. У красках і так вельмі душна, але калі закрывалі пялёсткі, там увогуле не было чым дыхаць. Канечне, ён сам гэтага не бачыў, а пра ўсё, што з імі адбываецца, расказвала яму Оя.

Потым іх пасадзілі на калёсы і некуды павезлі. Але неўзабаве спыніліся і пацягнулі назад, каб праз нейкі час рушыць наперад. Яму здавалася, што, на здаровы розум, у гэтых дзеях не было аніякага сэнсу, але хто яго ведае, можа, ён і памыляўся. Часам здараецца і такое: глядзіш збоку — анічога не разумееш, а чалавек перакананы, што робіць вялікую справу.

• Так і вазілі іх веліканы сюды-туды на калёсах. Калёсы былі агромністыя, Радзім з Ояй згубіліся на іх, здаваліся яшчэ меншымі, чым на самой справе. Нечыя пальцы ўсё забаўляліся з імі: то возьмуць і перасадзяць на драбіну і вязуць, прытрымліваючы; то ўмосцяць пасярод калёс; то падсцелюць травы, каб мякчэй было сядзець, а ім ад гэтага бадылля яшчэ мулчэй робіцца.

Урэшце, яму гэта так надакучыла, што ён падгаворваў ужо Ою саскочыць з калёс, але яна не згадзілася: высока, ды і, саскокваючы, можна было патрапіць пад колы.

— То ж яны забаўляюцца, — усміхнулася Оя.

— Хто гэта — яны?

— А ты яшчэ не здагадаўся? Гэта ж дзеці. Гуляюць у свае гульні. Калёсачкі катаюць, савочкі ў іх ляжаць, вядзерцы стаяць. А тут і мы замест ляляк ім трапіліся. Вось яны і заняліся.

— Ага, заняліся. У мяне ўжо бакі баляць ад іхняга занятку. А хіба яны не бачаць, што мы — людзі?

— Не, не бачаць. Кузуркі, думаюць.

— Кузуркі, кузуркі… Гэта ж, відаць, Юліны меншыя сястрычкі. Атрымаюць яны ў мяне, як вярнуся. А што яны гавораць? Ты чуеш?

— Чую.

— А чаму я нічога не чую? Я як глухі ўсё роўна: такая цішыня навакол…

— А ўсё ж каля нас аж грыміць і гудзе ад іх шалу, галёкання. Але гэты гул паверсе ідзе. Да нізу не даходзіць. А я ўсё роўна чую чамусьці.

— Ну дык што яны гавораць?

— Пацяшаюцца з тваёй Юлі і Губашлёпа. Згаворваюцца ісці да лавачкі, каб сагнаць іх.

— А яны ўсё яшчэ сядзяць на лавачцы?

— Сядзяць.

— Абдымаюцца?

— Не. Ён хоча яе абняць, а яна не даецца.

Оя ўважліва, пільна паглядзела на Радзіма. Ён вытрымаў гэты позірк і нічога не сказаў, прамаўчаў — навошта ёй ведаць пра яго пачуцці.

— Губашлёп цябе абгаворвае. Кажа, што ты некуды збег, бо баяўся экзамена па хіміі. А ён во не збаяўся і добра здаў, хоць у годзе вучыўся на адны двойкі.

— Але ж Юля ведае, куды я збег. Мы ж з ёю трымаліся за рукі, пакуль пясчынка не разлучыла нас.

— Яна слухае Губашлёпа і толькі ўсміхаецца.

— А як Юля вярнулася назад? У ранейшае вымярэнне? Яна пра гэта не расказвае?

— Не расказвае. Але гаворыць: «Мы патанулі кудысьці ў зямлю. Але калі я вынырнула, вынырне і ён». Гэта значыць, ты…

Радзім уявіў сабе, як і ён будзе вынырваць на паверхню — спакойная-спакойная вада і раптам — буль-буль-буль — з'яўляюцца бурбалкі, а потым паказваецца і галава, — усміхнуўся. Оя ж падумала, што ён усміхаецца з іншае прычыны, — бачыш, Юля помніць, думае пра яго. Яна засумілася, зацялася, зрабілася зусім маўкліваю. На ўсе яго роспыты, што там, на лавачцы, адбываецца, нічога не адказвала. Калі ён усё ж даняў сваімі пытаннямі, Оя, адвярнуўшыся ўбок, нейкім ціхім і сумным, як усё роўна вінаватым, голасам прамовіла:

— Яна чакае цябе, — і ўздыхнула. — Яна кахае цябе. Радзім не ведаў, як у такой сітуацыі паводзіць сябе, — супакойваць дзяўчыну, суцяшаць яе? Але як супакойваць і чым суцяшаць? Маніць, што ён не хоча сустрэцца з Юляю? Але ж гэта будзе непрыстойна. Хоча, хоча, хоча сустрэцца! І ён абавязкова сустрэнецца з ёю!

Думаў так, але нічога не гаварыў. Маўчала і Оя. Яна толькі журботна глядзела некуды ўдалячынь. А потым нечакана, парывіста кінулася да яго і ашчапіла Радзіма рукамі за шыю. На сваіх губах ён, збянтэжаны, адчуў яе гарачыя, ласкавыя вусны. Яны шапталі:

— А я, дурнічка, сама закахалася ў цябе…

Яе шчокі былі мокрыя — Оя плакала. Ён зразумеў, што яна плача, калі дзяўчына далікатна пацёрлася шчакою аб яго шчаку.

Радзім і сам здзівіўся, калі падсвядома адчуў, што яму гэта прыемна, — значыць, і ён не абыякавы да зэмкі, якая аказалася звычайнаю, такой жа самаю чулліваю, як і нашы беларускія дзяўчаты.

Здзівіўся, што і яму хочацца прыгарнуць яе да сябе, выцерці слёзы, правесці даланёю па шчацэ, што так прыціснулася да ягонай. Але ён марудзіў — нешта замінала яму. Радзім стаяў з апушчанымі рукамі і маўчаў. Оя шчымліва, пяшчотна, нібы развітваючыся назаўсёды, зноў дакранулася да ягоных вуснаў — хлопец заўважыў, якія яны салёныя ад слёз — і яе рукі, усё яшчэ сашчэпленыя на Радзімавай шыі, пачалі слабець, разыходзіцца.

— І ўсё ж, — ледзь пачуў ён, — я памагу табе, мой каханы, сустрэцца з Юляю…

І ў гэты час штосьці здарылася. Іх разлучылі, і, здаецца, пальцы, якія груба ўхапілі яго, перавярнулі ўніз галавою і некуды панеслі. Было нязручна, было балюча, кроў прылівала да галавы, у вушах шумела — ці то ад гэтай прыбольшанай крыві, ці то ад ветру. Ён паспрабаваў паварушыцца, каб, калі ўдасца, перавярнуцца, але пальцы трымалі так моцна, што пра гэта не было чаго і думаць.

Другая рука кудысьці панесла Ою. Дзяўчына паспела яшчэ папярэдзіць Радзіма:

— Дзеці падарылі нас старэйшай сястры. Яны садзяць нас на Юліну завушніцу, — пачуў ён апошнія словы, і ўсё раптам знікла: і сама Оя, і яе голас.

Спачатку ён і нагамі, і рукамі адчуў штосьці халоднае-халоднае — здалося нават, што зноў трапіў на Жалезны Хаос. Тут было гэтак жа, як і там, настыла, зябка і цёмна.

І калі цемра неўзабаве знікла — пальцы, пасадзіўшы Радзіма на завушніцу, той жа час адсланілі святло, — а вось холад застаўся. Па тым, як адразу востра запахла жалезам, Радзім здагадаўся, што ў Юліных вушах сёння, мусіць, просценькія завушніцы з мельхіёру, якія яму заўсёды падабаліся сваёю вытанчанасцю — кветка, выкаваная з цяжкога матэрыялу, была лёгкая і нават не верылася, што яна жалезная. Але пацвердзіць сваю здагадку нічым ён не мог — стаяў пасярод нейкай глыбокай упадзіны і далей яе берагоў нічога не бачыў.

Ды і агледзецца таксама не паспеў — адразу ж адчуў, што з ім штосьці адбываецца. Здаецца, ён зноў пачаў змяншацца — зразумеў гэта па тым, што ўсё вакол яго вырастае памерамі, а ён сам нібыта ўплішчваецца — усё глыбей і глыбей — у завушніцу.

Успомніў, колькі ён ужо за час сваіх прыгод змяншаўся: нават, калі, здавалася, змяншацца не было куды і не было як, усё роўна знаходзілася такая магчымасць. І дзіўна, чым болей Радзім змяншаўся, тым здаваўся самому сабе яшчэ больш вялікім і моцным.

Не, гэта яму не толькі здавалася, гэта было на самой справе: чым меншым ён цяпер рабіўся, тым большым выглядаў сярод усяго, што ўзнікала вакол яго. Асабліва такое стала відавочным, калі ён раптам апынуўся — як усё роўна саскочыў аднекуль туды — у якімсьці вялікім і тлумным горадзе, сярод невядомых яму людзей. Радзім быў завялікі і для людзей, і для дамоў — гараджане, што мітусіліся, як мурашкі, пад нагамі, задзіралі галовы і глядзелі на яго, як на нейкае дзіва.

О гэтая скрыўленасць часу і прасторы, гэтае другое, ці ўжо трэцяе вымярэнне! Толькі што ён быў маленечкаю кузуркаю сярод веліканаў, ніяк не мог перайсці ад краю і да краю чаравік, не мог убачыць цалкам чалавека, а зараз ужо на яго самога глядзяць як на волата і, мусіць, прыкідваюць, ці ўдасца з ім як-небудзь паразумецца.

Падумаў: вось і цяпер нехта хутчэй за ўсё пазірае на завушніцу, але не ўяўляе, нават сцяміць не можа, што на ёй ёсць гарады і мітусяцца людзі. Ды ён і сам раней не думаў пра гэта, а каб хто сказаў такое, абурыўся б: завушніца, як завушніца, пра якое жыццё на ёй вы гаворыце?!