Если контекст не дает повода для сомнений в видовом значении глагола, следует отдавать предпочтение простым, т.е. безаффиксным формам глагола.

Видовые значения глаголов могут выражаться различными способами:

1) неограниченность или периодическая повторяемость действия (несовершенный вид) выражаются при помощи:

суффикса -ad-: Mi kantadis <Я пел>;

сложной формы глагола с причастием на -anta или -ata: Ne, mi ne estis rememoranta vin, cxar mi neniam vin forgesadis <Нет, я не вспоминала вас, потому что я никогда вас не забывала>; La pordo estis fermata <Дверь закрывалась>;

2) ограниченность действия (совершенный вид) выражается следующими способами:

а) начало действия или моментальное действие:

приставкой ek-: mi ekkantis <я запел>;

иногда суффиксом -igx-: mi sidigxis <я сел>;

б) непродолжительное законченное действие:

наречием iom: mi iom legis <я почитал>;

в) законченное действие:

сложной формой глагола с причастием на -inta или -ita: Mi estas kantinta <Я спел>; La pordo estas fermita <Дверь закрыта>; La pordo estis fermita <Дверь была закрыта>;

одним из подходящих по смыслу слов в функции полуприставки: mi finkantis <я спел>; mi ellernis <я изучил>; mi tralegis <я прочитал>; mi gxisatendis <я дождался>; gxi forbrulis <оно сгорело>; mi plenkuiris <я сварил>; mi satripozis <я отдохнул>; mi alvenis <я пришел>, mi tutkontrolis <я проверил>; Mallaborema homo ne povas satmangxi, nek satdormi.

Словообразование

14-5. Суффикс -estr- означает "руководитель, глава, начальник, заведующий": sxipestro <капитан корабля>; urbestro <председатель горсовета или горисполкома>, <мэр>, <градоначальник>; grupestro <руководитель группы>; fakestro <заведующий отделом>; hxorestro <хормейстер>; Kia estro, tiaj subuloj; Utila estas tiu estro, kiu malmulte parolas, sed agas por cxies bono (Cicerono).

14-6. В словообразовании действует принцип необходимости и достаточности: в состав производного или сложного слова следует включить все морфемы (корни, приставки, суффиксы, окончания), необходимые для выражения суммарного значения слова, и изъять все морфемы, без которых значение слова не изменятся: sano вместо saneco; organizo вместо organizajxo; parolemo вместо parolemeco.

14-7. Чтобы избежать повторения связки estas, ее можно заменить глаголом, образованным от:

прилагательного: La frauxlino belas (cxarmas, gajas, solas); Mi atentas (certas, kapablas fari tion, kontentas, kuragxas peti vin, plenas de gxojo, pravas, pretas, rajtas, sanas); La monto blankas (altas, malproksimas); La cxielo klaras (bluas); Ili egalas (samas, diversas, multas); "Mi felicxas kun li" - sxi diris; La jxurnalo plenplenas de novajxoj;

существительного: Li direktoras (studentas, estras, avas); Ili amikas (najbaras, triopas); matenas; sunas; ventas;

наречий и наречных сочетаний: Necesas (eblas, indas, endas, gravas, utilas, fruas, nepras, agrablas, facilas) okupigxi pri tio; Li enhejmas; La mangxilaro surtablas.

Глагольные формы более динамичны (а потому в основном употребляются в разговорном стиле и почти не употребляются в стиле официальном), но иногда менее точны или придают слову новый оттенок значения: La kampo estas verda <Поле зеленое>, но La kampo verdas <Поле зеленеет>; Li aktoras en la Granda Teatro <Он работает актером в Большом Театре>, но Al mi ne placxas, ke li ofte aktoras <Мне не нравится, что он часто актерствует> (т.е. ведет себя как актер; здесь лучше употребить aktorumas).

Можно образовать глагол и от причастия, выразив таким образом сложную глагольную форму одним словом: La patro mangxintas (= estas mangxinta), mangxintis, mangxintos; La filo mangxantas, mangxantis, mangxantos; La libro legitas (legitis, legitos, legatas, legatis, legatos, legotas, legotis, legotos). Однако эти формы являются очень тяжелыми и применяются крайне редко, особенно с суффиксами причастий действительного залога.

14-8. Значение слова зачастую определяется контекстом, поэтому в разговорной речи (в литературной - лишь с особыми стилистическими целями) допустимы формы, не регистрируемые словарями: Komence ni piedis, poste tramis <Вначале мы шли пешком, потом ехали на трамвае>; Ni tralagis <Мы прошли через озеро>; La novajxo tramondas <Новость распространяется по всему миру>; Kiomas (= kioma horo estas) nun? <Который час?>; Dum la vojagxo ni samvagonis; Sxi magazenis la tutan tagon; La homo vojas; Mi survojas al la celo; Cxu vi venos? - Jes, mi tujos; Kienas vi?; Ni iru, cxar tempas; Jaris la 1939-a; Cxu vi jam scias tion? - Jes, mi jamas; Cxu vi iros kun mi? - Jes, mi kunvios; posxti leteron; tro rapida auxtado; Ni alteatris gxustatempe; Li kelkvortis la historion; Mi promesis al vi foton: jen gxi cxi-kunas.

Текст

Letero

Estimata samideano!

Kvankam ni estis interkonsentintaj dum nia hazarda renkontigxo pri la korespondado, la ricevo de via registrita aerposxta letero estis por mi kvazaux subita. Placxis al mi la enmetitaj belaj bildkartoj pri la sunplena Mediteranea plagxo, kie vi libertempas. Koran dankon!

Mi tre volonte akceptas la proponon, kiun vi esprimis, pri la amika korespondado kaj intersxangxo de bildkartoj kaj de esperantajxoj (libroj kaj revuoj en Esperanto, posxtkartoj, posxtmarkoj, kovertoj, insignoj, emblemoj, afisxoj, fotoj ktp pri Esperantaj temoj). Mi sendas al vi cxi-kune aron da vidajxoj de nia urbo, pri kiuj vi, espereble, kontentos. Atentu la originalan domegon de la urbestraro.

Mi petas vian pardonon pri la dusemajna silentado, kiu estis kauxzita de la ekzamenoj. Mi jam trapasis ilin kaj almenaux dum la nuna libertempo mi estas skribonta al vi regule.

Do kelkajn vortojn por iom prezenti min. Mi naskigxis antaux dudek jaroj. Ekde la sepjara agxo mi estas sencxese studanta dek jarojn en la meza lernejo, tri jarojn en la universitato. En nia sxtato cxiuj rajtas je senpaga studado, do ekzistas cxiuj kondicxoj por farigxi homo, utila por la socio.

Mi hobias pri arto, precipe pri pentrado. Oni opinias ecx, ke mi havas kapablojn pri pentrarto. Cxu tio veras, mi ne certas. Tamen igxi pentristo neniam estis mia celo, cxar mi ne sentas, ke mi povas tie multon atingi.

Mi revas pri malproksimaj vojagxoj kaj kredas, ke la ekstudo de Esperanto helpos al mi baldaux trafi en la simbolan landon Esperantujo, kiu ne havas limojn. En la urba Esperanto-klubo mi ne nur kotizas, sed aktive partoprenas ties vivon. Mi jam abonas kelkajn revuojn en la Internacia lingvo kaj aligxis al Universala Esperanto-Asocio (UEA). Ebloj por vojagxi multas: por cxi somero en nia lando estas planataj du junularaj, lernejana, natur-amika kaj gxenerala Esperanto-tendaroj. Krome, esperantistoj organizos konstrutacxmenton, surmontan kaj surakvan turistajn marsxojn. Kien mi veturu? Pleje versxajnas, ke mi konstrutacxmentos.

Mi sxatas la naturon, la puran aeron kaj tial ofte dum ripoztagoj mi kune kun geamikoj forlasas la kutimajn zorgojn en la urbo kaj veturas en vilagxojn kaj arbarojn. Agrablas frumatene lavi la tutan korpon per rivera akvo, kusxadi sur la mola herbo, rigardante la nubojn. Cxirkauxe regas senbruo, nur auxdigxas la venteto kaj vocxoj de birdoj, kiuj sur-arbas.

Mi kolektas Esperantan bibliotekon. Jxus mi tralegis la gajan romanon de Cezaro Rossetti (Cxezaro Roseti) "Kredu min, sinjorino!". Mankas vortoj por esprimi mian plezuron! Nun mi estas leganta la faktoplenan libron de Ludovikito "Senlegenda biografio de Zamenhof".

Mi timas, ke mia letero igxis tro longa. Tial mi finas, sendante al vi adiauxe miajn korajn bondezirojn.

Sincere via Andreo.

Задания

14.1. Что означают следующие слова?

motorkonstrua fotoregistrilo simbolaro simbolismo acxetanto konsentema senrevigxi familiestro ekbruligi suneto duonvocxe adiauxi deiri ekstereuxropa forveturinta kontrauxnatura kontrauxdiro memregado herbacxo kunekzistado ovajxo ovoflavo kamparanoj ventego akceptejo necerteco neatingebla sxangxenda rekonstruata apudlima elteni enteni interligo kromnomo sinsekvo trae diserigi artisto montrilo artefarita malindulo ektimi antauxtimi iom-post-ioma kapjesi irmaniero tempolimo lauxi